Ακολουθία χρόνων+Cum

Ακολουθία των χρόνων (Consecutio temporum)

                                               

Oνομάζεται έτσι το συντακτικό φαινόμενο, που ρυθμίζει σε ποιο χρόνο θα τεθεί η υποτακτική μιας δευτερεύουσας πρότασης[1]· εάν δηλ. αυτή εξαρτάται από χρόνο αρκτικό, η υποτακτική της τίθεται σε χρόνο αρκτικό· εάν αντίθετα εξαρτάται από χρόνο ιστορικό, τότε η υποτακτική της τίθεται επίσης σε χρόνο ιστορικό.

Αρκτικοί χρόνοι θεωρούνται: ο ενεστώτας, ο παρακείμενος με σημασία αρκτικού χρόνου, οι δύο μέλλοντες, η προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα και οι ονοματικοί τύποι (απαρέμφατο, μετοχή, σουπίνο και γερούνδιο), εφόσον εξαρτώνται από χρόνο αρκτικό.

Ιστορικοί χρόνοι θεωρούνται: ο παρατατικός, ο παρακείμενος με σημασία ιστορικού χρόνου[2], ο υπερσυντέλικος και οι ονοματικοί τύποι, εφόσον εξαρτώνται από χρόνο ιστορικό.

Σε ποιο χρόνον ακριβώς από τους αρκτικούς ή τους ιστορικούς θα τεθεί η υποτακτική της δευτερεύουσας πρότασης, εξαρτάται από τη χρονική σχέση που υπάρχει ανάμεσα στην κύρια και στη δευτερεύουσα πρόταση, εάν δηλ. η δευτερεύουσα δηλώνει το σύγχρονο (: οι πράξεις δευτερεύουσας και κύριας πρότασης συμβαίνουν ταυτόχρονα στο παρόν), το προτερόχρονο  (: η πράξη της δευτερεύουσας πρότασης έχει προηγηθεί χρονικά σε σχέση με την πράξη της κύριας) ή το υστερόχρονο (: η πράξη της δευτερεύουσας πρότασης θα συμβεί σε κάποιο χρονικό σημείο του μέλλοντος[3]).  

ΚΥΡΙΑ            ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑ                     ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

αρκτικός χρόνος     υποτακτική ενεστώτα                  quaero quid dicas

ΣΥΓΧΡΟΝΟ

ιστορικός χρόνος      υποτακτική παρατατικού           quaerebam quid diceres

αρκτικός        υποτακτική παρακειμένου             quaero quid dixeris       ΠΡΟΤΕΡΟΧΡΟΝΟ

ιστορικός     υποτακτική υπερσυντέλικου             quaerebam quid dixisses

αρκτικός         υποτακτική μέλλοντα                     quaero quid dicturus sis

ΥΣΤΕΡΟΧΡΟΝΟ

ιστορικός        υποτακτική παρατατικού                     quaerebam quid dicturus esses

ενεργ. περιφρ. συζυγίας

                                                              

                                                                C U M    

1 Πρόθεση με αφαιρετική που δηλώνει τρόπο, συνοδεία, συνέργεια, εχθρική διάθεση.

2 Σύνδεσμος:

                                           α.  με υποτακτική

         αιτιολογικός              εναντιωματικός             ιστορικός ή διηγηματικός  

                                              β. με οριστική

                                             κυρίως χρονικός

Παρατηρήσεις

1.      Ο αιτιολογικός cum (cum causale) εκφέρεται με υποτακτική, επειδή η αιτιολογία εμφανίζεται ως αποτέλεσμα μιας εσωτερικής, λογικής διεργασίας (βλ. ΛΛ  Γ΄ Λυκείου, σ. 91, Παρ. 2).

2.      O εναντιωματικός cum (cum concessivum) εκφέρεται με υποτακτική λόγω του υποκειμενικού στοιχείου που διακρίνει αυτό το είδος του cum.

3.      Ο ιστορικός ή διηγηματικός cum (cum historicum ή narrativum), εκφερόμενος πάντα με υποτακτική παρατατικού για το σύγχρονο ή υπερσυντέλικου για το προτερόχρονο, εισάγει πάντα χρονικές προτάσεις· η διαφορά του με τον κυρίως χρονικό cum έγκειται στο γεγονός ότι σε συνδυασμό με την κύρια πρόταση δημιουργεί μια σχέση αιτίου και αιτιατού (βλ. ΛΛ  Γ΄ Λυκείου, σ. 31, Παρ. 6)· αυτός είναι ο λόγος,  για τον οποίο εκφέρεται πάντα με  υποτακτική.

4.      Ο κυρίως χρονικός (cum temporale) εκφέρεται με οριστική πάντα, επειδή μας πληροφορεί απλώς για το χρόνο που έγινε κάτι (βλ. ΛΛ  Γ΄ Λυκείου, σ. 31, Παρ. 6).

5.      Είδη του χρονικού cum είναι ο αντίστροφος (μάθ. 14) και ο επαναληπτικός (μάθ. 23).

                                    

---

[1] Δευτερεύουσες προτάσεις στα Λατινικά που εκφέρονται αποκλειστικά με υποτακτική είναι οι βουλητικές, τελικές, συμπερασματικές, ενδοιαστικές και πλάγιες ερωτηματικές. Τα υπόλοιπα είδη δευτερευουσών προτάσεων (αιτιολογικές, υποθετικές, εναντιωματικές-παραχωρητικές, χρονικές αναφορικές και παραβολικές) ανάλογα με το περιεχόμενό τους εκφέρονται άλλοτε με οριστική και άλλοτε με υποτακτική. Είναι φυσικό ότι η ακολουθία χρόνων εφαρμόζεται στις προτάσεις αυτές, όταν εκφέρονται με υποτακτική.

[2] Πότε ο παρακείμενος μιας κύριας πρότασης έχει λειτουργία αρκτικού ή ιστορικού χρόνου γίνεται φανερό ακριβώς από το χρόνο της υποτακτικής της δευτερεύουσας πρότασης· εάν δηλ. η υποτακτική είναι αρκτικού χρόνου, τότε και ο παρακείμενος ως χρόνος εξάρτησής της θα είναι αρκτικού χρόνου· ένα πάλι η υποτακτική είναι ιστορικού χρόνου, αυτό σημαίνει ότι και ο παρακείμενος της κύριας πρότασης θα είναι ιστορικού χρόνου.

[3] Στο υστερόχρονο από ιστορικό χρόνο η υποτακτική παρατατικού της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας δηλώνει ότι η πράξη του ρήματος θα γίνει ύστερ’από την πράξη του ρήματος της κύριας πρότασης, πάντα όμως στο παρελθόν.