Ιστορία Α΄ Λυκείου

                                                            Ιστορία  Α΄ Λυκείου

                                                             Ερωτηματολόγιο

                                                              Α. Η Αίγυπτος

Η χώρα

-Παρατηρώντας με προσοχή το χάρτη της σ. 20, σε συνδυασμό και με το σχετικό κείμενο, να εξηγήσετε για ποιο λόγο ο Νείλος στάθηκε καθοριστικός για την ανάπτυξη πολιτισμού στην περιοχή.

Οικονομική, κοινωνική και πολιτική οργάνωση

-Τι καλλιεργούσαν οι Αιγύπτιοι κοντά στον Νείλο και τι παρήγαγαν;

-Εκτός από τις καλλιέργειες στα εύφορα εδάφη του Νείλου, ποιες άλλες επιπτώσεις έφερε ο Νείλος στη ζωή των Αιγυπτίων και στη βασιλική εξουσία;

-Σε ποιους άλλους τομείς απασχολούνταν οι Αιγύπτιοι και με ποιες ειδικότητες;

-Σε τι βασιζόταν το αιγυπτιακό εμπόριο;

-Ποιον ιδιαίτερο ρόλο είχαν στην αιγυπτιακή κοινωνία οι ιερείς, οι γραφείς και οι επαγγελματίες στρατιωτικοί;

-Να αναφέρετε χαρακτηριστικά των εκπροσώπων της αιγυπτιακής κοινωνικής διάρθρωσης.

-Τι σημαίνει για την Αίγυπτο το γεγονός ότι η οργάνωση του κράτους είχε χαρακτήρα θεοκρατικό;  

Η ιστορία

-Πότε και πώς τελειώνει η προϊστορική-προδυναστική περίοδος της Αιγύπτου;

-Ποια είναι τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά του Αρχαίου Βασιλείου (περ. 3000-2000 π.Χ.);

-Τι γνωρίζετε για τους Υξώς;

-Ποια είναι τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά του Νέου Βασιλείου (1540-1075 π.Χ.);

-Τι γνωρίζετε για τους φαραώ Ακενατών και Ραμσή Β΄;

-Από τον 11^ο αιώνα και εξής η Αίγυπτος περνά σε φάση παρακμής. Ποιοι λαοί διαδοχικά την κατέλαβαν;

-Τι γνωρίζετε για τους φαραώ Ψαμμήτιχο και  Άμασι;

Ο πολιτισμός   

-Ποιοι ήταν οι δημοφιλέστεροι θεοί της αιγυπτιακής πολυθεΐας και πώς οι πιστοί τούς παρίσταναν;

-Τι προσπάθησε να πετύχει ο φαραώ Ακενατών ως προς την πολυθεΐα;   

-Ποια βασική αντίληψη σφράγισε τον αιγυπτιακό πολιτισμό και τι επιπτώσεις είχε αυτή;

-Τι γνωρίζετε για την αιγυπτιακή γραφή;

-Πώς και από ποιον αυτή αποκρυπτογραφήθηκε;

-Τι είδους κείμενα έγραψαν οι Αιγύπτιοι;

-Λόγω του Νείλου, της κατασκευής των πυραμίδων και της ταρίχευσης των νεκρών τι καινούργιο ανακάλυψαν οι Αιγύπτιοι και ποιες επιστήμες ανέπτυξαν;

-Σε ποιους λόγους όφειλαν την κατασκευή τους οι ογκώδεις μνημειακές κατασκευές των Αιγυπτίων; Να αναφέρετε σχετικά παραδείγματα.

-Γύρω από ποια θέματα περιστρέφονται οι ταφικές και άλλες παραστάσεις;

-Οι Αιγύπτιοι, εκτός από τις μνημειακές κατασκευές, διακρίθηκαν και στη μικροτεχνία;      

                                               Β. Ελληνική προϊστορία

Οι Αιγαιακοί πολιτισμοί

      -Σε ποια νησιά και πότε αναπτύχθηκε ο πολιτισμός του βορειοανατολικού Αιγαίου; 

 -Σε ποιο κυρίως νησί έχουμε μαρτυρίες για την ανάπτυξη αυτή και πού αυτή οφειλόταν;

 -Ποια πολύτιμα στοιχεία έφεραν στο φως οι αρχαιολογικές έρευνες στην Πολιόχνη;

Ο κυκλαδικός πολιτισμός

-Σε ποια νησιά και για ποιους λόγους ευνοήθηκε η ανάπτυξη του κυκλαδικού πολιτισμού;      

-Σε ποιους τομείς κυρίως βασίστηκε η οικονομία τους;

-Τι σήμανε για τους Κυκλαδίτες η ύπαρξη μεταλλευμάτων στα νησιά τους και η ναυπήγηση πλοίων;

-Ποιες μαρτυρίες διαθέτουμε για την εξελιγμένη κοινωνική οργάνωση και ποιότητα στην καθημερινή ζωή των Κυκλαδιτών;

-Γιατί στη μέση εποχή του χαλκού ο κυκλαδικός πολιτισμός έχασε την πρωτοτυπία του;

-Ποιο καταλυτικό γεγονός συνέβαλε στη σταδιακή  παρακμή του κυκλαδικού πολιτισμού;

Ο μινωϊκός πολιτισμός

-Ποιοι λόγοι ευνόησαν την ανάπτυξη πολιτισμού στην Κρήτη;

-Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της προανακτορικής περιόδου;

-Ποιο γεγονός καθορίζει το πέρασμα από την προανακτορική στην παλαιοανακτορική περίοδο;

-Πόσων ειδών γραφές μαρτυρούνται κατά την παλαιοανακτορική περίοδο;

-Τι σημαίνει ο όρος pax minoica (μινωική ειρήνη);

-Tι σημαίνει ανακτορική και αστική οργάνωση της μινωικής κοινωνίας κατά τη νεοανακτορική περίοδο;

-Τι γνωρίζετε για τη θέση της γυναίκας στη μινωική κοινωνία;

-Πώς αποδεικνύονται οι επαφές των Κρητών με άλλες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου;

-Ποιο γεγονός θεωρείται πως σφραγίζει τη νεοανακτορική  περίοδο;

-Τι σημαίνει για την Κρήτη η μετανακτορική περίοδος;

-Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της μινωικής θρησκείας;

-Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της μινωικής τέχνης;

-Ποια είναι η τυπική αρχιτεκτονική του μινωικού ανακτόρου;

-Στα έργα της μικροτεχνίας τι συνήθως απεικόνιζαν οι καλλιτέχνες;

-Ποια είναι τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά του ελλαδικού πολιτισμού;

      Ο μυκηναϊκός πολιτισμός

-Πότε διαμορφώθηκε και εξελίχθηκε ο μυκηναϊκός πολιτισμός και πού οφείλει την ονομασία του;

-Ποια ήταν τα σπουδαιότερα κέντρα του μυκηναϊκού κόσμου;

-Ποια γεγονότα κατέρριψαν την άποψη ότι ο κόσμος του Ομήρου ήταν δημιούργημα της φαντασίας του;

-Τι γνωρίζετε για τη γραμμική γραφή Β΄;

-Με βάση τις ανακαλύψεις που έχουν γίνει σε ποια περίοδο τοποθετεί σήμερα η ιστορική επιστήμη τον μυκηναϊκό πολιτισμό;

-Ποιες ήταν οι κοινωνικές τάξεις του μυκηναϊκού κόσμου;

-Ποιες ήταν οι αρμοδιότητες του ηγεμόνα;

-Τι πληροφορίες μας δίνουν οι πινακίδες από το ανάκτορο της Πύλου;

-Τι σήμαινε για τους Μυκηναίους ο τίτλος ‘βασιλεύς’ και τι για τον Όμηρο;

-Για εμπορικούς λόγους οι Μυκηναίοι στράφηκαν στη θάλασσα. Με βάση τα ανασκαφικά δεδομένα, σε ποια μέρη επέβαλαν τη θαλασσοκρατία τους;

-Ποιο σπουδαίο γεγονός συνδέεται με τη θαλασσοκρατία των Μυκηναίων; Τι επεδίωξαν με αυτό οι Αχαιοί;

-Σε ποιους κυρίως λόγους οφείλεται η παρακμή του μυκηναϊκού κόσμου;

-Ποια είναι τα ενοποιητικά χαρακτηριστικά του μυκηναϊκού κόσμου;

-Ποια ήταν η αρχιτεκτονική των μυκηναϊκών ανακτόρων;

-Τι γνωρίζετε για τους θολωτούς τάφους;

-Τι αποδεικνύουν οι μυκηναϊκές τοιχογραφίες και αγγειογραφικές παραστά-σεις;

                                        Γ. Η αρχαία Ελλάδα

Ομηρική εποχή (1100-750 π.Χ.)

-Για ποιο λόγο η περίοδος αυτή της ελληνικής ιστορίας ονομάστηκε ομηρική; Ποιο είναι το κύριο χαρακτηριστικό της;

-Τι γνωρίζετε για την κάθοδο των Δωριέων; Ποιο μεταναστευτικό ρεύμα ήταν σοβαρότερο και γιατί;

-Έχει διατυπωθεί αντίλογος στη θεωρία της καθόδου των Δωριέων και ποιος;

-Τι εννοούμε με τον όρο ‘πρώτος ελληνικός αποικισμός’;

-Ποιες ήταν οι μετακινήσεις ελληνικών φύλων και των Δωριέων;

-Τι είναι το Πανιώνιο και η δωρική εξάπολη;

-Περιγράψτε τη φύση της οικονομίας την περίοδο αυτή. Ποιο ήταν το βασικό της συστατικό;

-Ποιοι ήταν οι άριστοι της ομηρικής εποχής, ποιοι συγκροτούσαν το πλήθος και ποιοι ήταν οι δημιουργοί;

-Με ποιο κριτήριο οργανώθηκαν οι πρώτες ελληνικές κοινωνίες;

-Τι γνωρίζετε για το βασιλιά των ομηρικών κοινωνιών, τη βουλή των γερόντων και την εκκλησία του δήμου;

-Τι γνωρίζετε για τη λεγόμενη αλφαβητική γραφή;

-Τι γνωρίζετε για την επική ποίηση, τα ομηρικά έπη και τον Όμηρο;

-Γιατί η τέχνη της περιόδου αυτής ονομάστηκε γεωμετρική;

            Αρχαϊκή εποχή (750-480 π.Χ.)

           

-Για ποιο λόγο οι ιστορικοί ονόμασαν αρχαϊκή την περίοδο αυτή;

-Ποια σπουδαία γεγονότα ‘σημάδεψαν’ την αρχαϊκή εποχή;

-Τι σημαίνει  ο όρος πόλη-κράτος;

-Ποια ήταν τα συστατικά στοιχεία της πόλης-κράτους;

-Ποιες ήταν οι προϋποθέσεις για την ύπαρξη της πόλης-κράτους;

-Ποιες ήταν οι αρνητικές και θετικές συνέπειες του θεσμού της πόλης-κράτους;

-Με ποιο τρόπο οι ομηρικές κοινότητες μετεξελίχθηκαν σε πόλεις-κράτη; 

-Ποια ήταν η πορεία σχηματισμού των πόλεων-κρατών στον ελλαδικό χώρο; 

-Τι εννοούμε με τον όρο συνοικισμό;

-Ποια κοινωνική συνέπεια είχε η οικονομική κρίση του ομηρικού κόσμου;

-Ποια ήταν τα γνωρίσματα της τάξης των ευγενών την περίοδο αυτή;

-Από ποιους αποτελείται η δεύτερη μετά τους ευγενείς τάξη στις πόλεις-κράτη;

-Σε ποιους λόγους οφείλεται η ανάπτυξη του θεσμού της δουλείας την περίοδο αυτή;

-Ποιες λύσεις δόθηκαν στην οικονομική κρίση των ομηρικών χρόνων; Να αναφέρετε ένα παράδειγμα κατά περίπτωση.

Δεύτερος αποικισμός (8^ος-6^ο αι. π.Χ.)

-Τι σημαίνει ο όρος αποικισμός γενικά και τι για την αρχαϊκή εποχή;

-Ποια ήταν τα αίτια του δεύτερου αποικισμού; Πότε και πού έλαβε χώρα;

-Στις μετακινήσεις τους τι μετέφεραν μαζί τους στις νέες πατρίδες οι άποικοι και τι πήραν; Να δώσετε σχετικό σπουδαίο παράδειγμα.

-Πώς αντιμετωπίστηκε με τα καινούργια δεδομένα η οικονομική κρίση; Ποιες σημαντικές συνέπειες έφερε η κοπή και η χρήση του νομίσματος;

-Ποια ήταν η πορεία μεταβολής των πολιτευμάτων στα πλαίσια της πόλης-κράτους; Σε ποιες μόνο περιοχές παρέμεινε ο βασιλικός θεσμός;

-Ποιο πολίτευμα εμφανίστηκε πρώτο στις πόλεις-κράτη και γιατί;

-Ποιοι παράγοντες συνέβαλαν στην κρίση της αριστοκρατικής νομής της εξουσίας;

-Τι γνωρίζετε για την οπλιτική φάλαγγα;  

-Για ποιο σκοπό κωδικοποιήθηκε το άγραφο, εθιμικό δίκαιο; Να αναφέρετε ονόματα γνωστών αρχαίων ελλήνων νομοθετών.

-Για ποιο λόγο το ολιγαρχικό πολίτευμα ονομάστηκε και τιμοκρατικό;

-Ποια ήταν η πορεία μετάβασης από το τιμοκρατικό πολίτευμα στο τυραννικό; Να αναφέρετε ονόματα γνωστών στην αρχαιότητα τυράννων.

-Τι γνωρίζετε για την εκκλησία του δήμου; Τι σημαίνουν οι όροι ισηγορία και ισονομία;

-Με ποιες πολιτειακές μορφές διήνυσαν τον πολιτικό τους βίο Αθήνα και Σπάρτη;

            Ο πολιτισμός

-Με ποια θέματα ασχολείται ο πεζός λόγος την αρχαϊκή εποχή; Ποια καινούργια καλλιτεχνικά στοιχεία εμφανίζονται τώρα;

-Ποιες μεταβολές σημειώνονται και στη θρησκεία;

             Οι περσικοί πόλεμοι

-Ποια ήταν η αφορμή των περσικών πολέμων και πώς κατέληξε η πρώτη απόπειρα επέκτασης των Περσών στον ελλαδικό χώρο;

-Τι γνωρίζετε για τη πρώτη οργανωμένη περσική εκστρατεία κατά της Ελλάδας;

-Ποιοι πρωταγωνιστές και ποια τοπωνύμια συνέδεσαν το όνομά τους με τη δεύτερη οργανωμένη περσική εκστρατεία;

-Ποια είναι, κατά τη γνώμη σας, η βαθύτερη σημασία της οριστικής απόκρουσης των βαρβάρων από τους ενωμένους Έλληνες;

                       Δεύτερος ελληνικός αποικισμός

                                                     Ιωνικές αποικίες 

                      Μητροπόλεις: Μίλητος/Φώκαια

       Τοποθεσία: Ελλήσποντος, Προποντίδα, Εύξεινος Πόντος

Άβυδος, Λάμψακος, Κύζικος, Σινώπη, Αμισός, Κερασούς, Τραπεζούς, Φαναγόρεια, Τάναϊς, Θεοδοσία (Feodosia), Παντικάπαιον (Κertch), Ίστρος, Τόμοι (Costanza), Απολλωνία.

                                          Τοποθεσία: Νοτιοδυτική Ευρώπη 

                 Αντίπολις, Μασσαλία, Νίκαια, Κορσική, Μαινάκη (σημ. Μάλαγα)

                                              Τοποθεσία: Βόρεια Αφρική

                                                         Nαύκρατις

                                            Μητροπόλεις: Χαλκίδα/Ερέτρια

                                                  Τοποθεσία: Χαλκιδική

                                                      Τορώνη, Όλυνθος

                                           Τοποθεσία: Κάτω Ιταλία, Σικελία

                        Κύμη, Νεάπολις, Ρήγιο, Ζάγκλη (Μεσσήνη), Κατάνη, Νάξος

                                                Κορινθιακές αποικίες

                                         Μητρόπολη: Κόρινθος

                                              Τοποθεσία: Δυτική Ελλάδα

                                   Αμβρακία, Λευκάδα, Κέρκυρα, Επίδαμνος

                                          

                                                  Τοποθεσία: Μακεδονία

                                                           Ποτείδαια

                                                    Τοποθεσία: Σικελία

                                                          Συρακούσες

                                        

                                                      

                                                    Δωρικές αποικίες

                                        Μητροπόλεις: Ρόδος, Θήρα

                         Τοποθεσία: Νότια Ιταλία, Σικελία

Καλλίπολις, Τάρας, Ηράκλεια, Γέλα, Ακράγας, Άκραι, Σελινούς

                             Τοποθεσία: Βόρεια Αφρική

                    Κυρήνη, Βάρκη (Barka), Ευεσπερίδες

                        Toποθεσία: νότια παράλια Ιωνίας

                                          Άσπενδος

                                 Μεγαρικές αποικίες

                                 Μητρόπολη: Μέγαρα

                  Τοποθεσία: Προποντίδα, Εύξεινος Πόντος

                Βυζάντιο, Χαλκηδών, Αστακός, Μεσημβρία

                                 Τοποθεσία: Σικελία

                                    Μέγαρα Υβλαία

                                  Αχαϊκές αποικίες

                                 Μητρόπολη: Λοκρίδα

                                Τοποθεσία: Νότια Ιταλία

Μεταπόντιο, Σίρις, Σύβαρις, Κρότων, Λοκροί Επιζεφύριοι, Ιππώνιον

                                 Αιολικές αποικίες

                                 

             Τοποθεσία: Βόρειο Αιγαίο, Ελλήσποντος

                         Λέσβος,  Άσσος, Σηστός, Αίνος  

       Κλασική εποχή (480-323 π.Χ.)

-Ποια είναι τα χρονικά όρια της κλασικής εποχής και ποια τα κυρίαρχα στοιχεία της;

Τέλος περσικών πολέμων (479 π.Χ.) έως το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου (323 π.Χ.).

            α. Το νικηφόρο αποτέλεσμα των περσικών πολέμων λειτούργησε ως κίνητρο

            για τη δημιουργία των αξεπέραστων από το χρόνο ελληνικών επιτευγμάτων

στους τομείς της πολιτικής, των Γραμμάτων και των τεχνών, που με τη σειρά τους αποτέλεσαν τα θεμέλια για τη συγκρότηση του σύγχρονου δυτικού πολι-

            τισμού.

β. Η ραγδαία αύξηση της αθηναϊκής δύναμης προκάλεσε αφενός αντιπαράθεση με την Σπάρτη, αφετέρου διαίρεση του ελληνικού κόσμου σε δύο μεγάλους αντιμαχόμενους συνασπισμούς. Τον ανταγωνισμό των ελληνικών πόλεων υποδαύλισε και η περσική παρέμβαση με την παροχή στους Έλληνες υλικής βοήθειας.

γ. Στο δεύτερο μισό του 4^ου αιώνα εμφανίστηκε επιτακτική η ανάγκη της πανελλήνιας ένωσης, ένα όραμα που πραγματοποίησε ο μακεδονικός Ελληνισμός (Φίλιππος Β΄, Μ. Αλέξανδρος).

Η συμμαχία της Δήλου-Αθηναϊκή ηγεμονία

-Τι γνωρίζετε για την Α΄ αθηναϊκή (δηλιακή) συμμαχία; Για ποιους λόγους την ίδρυσαν οι Αθηναίοι;

-Ποια ήταν η σημαντικότερη στρατιωτική ενέργεια του αρχιστράτηγου της συμμαχίας Κίμωνα και πού οδήγησε η φιλολακωνική πολιτική του;

-Τι πολιτική εφάρμοσε ο Εφιάλτης; Με ποιο τρόπο η αθηναϊκή συμμαχία μεταβλήθηκε σε ηγεμονία;  

-Πώς συνεχίστηκε η πολιτική και στρατιωτική δράση του Κίμωνα έως το θάνατό του;

-Τι γνωρίζετε για την Καλλίειο συνθήκη ή Κιμώνειο ειρήνη;

             Η εποχή του Περικλή

-Τι σήμαιναν για την Αθήνα οι τριακοντούτεις σπονδαί (τριαντάχρονη ειρήνη) με τους Σπαρτιάτες (445 π.Χ.);

-Τι γνωρίζετε για την πολιτική φυσιογνωμία του Περικλή;

-Με ποιο τρόπο ενισχύθηκε περαιτέρω το δημοκρατικό πολίτευμα; Τι ήταν τα θεωρικά;

-Τι γνωρίζετε για την εξωτερική πολιτική του Περικλή;

-Από πού προέρχονταν τα έσοδα του αθηναϊκού κράτους την περίοδο αυτή; Τι ήταν το μετοίκιο;

-Τι γνωρίζετε για τις λειτουργίες; Να αναφέρετε συγκεκριμένα παραδείγματα.

Ο πελοποννησιακός πόλεμος (431-404 π.Χ.)

-Πότε διεξήχθη ο πελοποννησιακός πόλεμος και ποιες ήταν οι βαθύτερες αιτίες του;

-Ποιες ήταν οι διάφορες φάσεις του πολέμου και ποιοι ιστορικοί τον κατέγραψαν στο έργο τους;

-Ποιες ήταν οι συνέπειες/επιπτώσεις του εξοντωτικού πολέμου; 

Η κρίση της πόλης-κράτους

-Πού στόχευε η περσική εξωτερική πολιτική κατά τον 4^ο π.Χ. αιώνα και πώς ο στόχος αυτός υλοποιήθηκε;

-Τι γνωρίζετε για το βοιωτικό ή κορινθιακό πόλεμο (395-386 π.Χ.);

-Ποιοι ήταν οι όροι της Ανταλκιδείου ειρήνης, της συμφωνίας δηλ. των Σπαρτιατών με τον Μεγάλο Βασιλιά για τον τερματισμό του πολέμου;

-Ποιοι αναλαμβάνουν προσωρινά την ηγεμονία μετά τους Σπαρτιάτες;

            Η πανελλήνια ιδέα

-Ποιες ήταν οι απόψεις του ρητοροδιδάσκαλου Ισοκράτους για την εφαρμογή της πανελλήνιας ιδέας; Τι, αντίθετα, πρέσβευε ο ρήτορας Δημοσθένης;

            Ο Φίλιππος Β΄ και η ένωση των Ελλήνων

-Με ποιες ενέργειες ο Φίλιππος ισχυροποίησε το μακεδονικό κράτος;

-Τι γνωρίζετε για τη μάχη της Χαιρώνειας (338 π.Χ.);

-Τι συμφωνήθηκε στο συνέδριο της Κορίνθου (337 π.Χ.);

Το έργο του Μ. Αλεξάνδρου

-Για ποιο λόγο ο Αλέξανδρος χαρακτηρίστηκε ως διορατικός στρατηγός με μεγαλοφυή σκέψη;

-Πού αποσκοπούσε η πολιτική δράση του Μ. Αλεξάνδρου και πώς ο μακεδόνας βασιλιάς επεδίωξε να  υλοποιήσει το στόχο αυτό;

-Ποια μέτρα έλαβε στον οικονομικό τομέα;

-Για ποιους λόγους η εκστρατεία του Μ. Αλεξάνδρου ονομάστηκε και ένοπλη εξερεύνηση;

-Για ποιους λόγους η μορφή του Μ. Αλεξάνδρου έμεινε ζωντανή στη μνήμη των λαών;

Ο πολιτισμός

-Ποια στοιχεία, εκτός από τα καλλιτεχνικά και πνευματικά επιτεύγματα, φανερώνουν το πολιτιστικό επίπεδο της εποχής;

-Για ποιους λόγους η Αθήνα, ανάμεσα στις άλλες ελληνικές πόλεις, κατείχε τα πρωτεία της πολιτιστικής ανάπτυξης;

-Τι σημαίνει ο όρος ορθολογισμός; Τι επεδίωξαν με τις φιλοσοφικές θεωρήσεις τους οι σοφιστές και οι φιλόσοφοι του 5^ου και 4^ου  π.Χ. αιώνα;

-Από ποιους συγγραφείς εκπροσωπήθηκε την εποχή αυτή η ιστοριογραφία;

-Ποια είδη της ποιητικής τέχνης υπηρέτησαν οι τρεις μεγάλοι τραγικοί (Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης) και ο Αριστοφάνης;

-Ποιοι κυρίως ρήτορες καλλιέργησαν την εποχή αυτή το ρητορικό λόγο;

-Ποιοι παράγοντες συντέλεσαν στην ανάπτυξη της επιστήμης;

-Να αναφέρετε ονόματα γνωστών επιστημόνων της εποχής αυτής καθώς και τον επιστημονικό τομέα τους. Πού οφειλόταν η πρόοδος της ιατρικής επιστήμης;

                                         

                                                 Δ. Ο ελληνιστικός κόσμος

       Η διάσπαση του κράτους του Μ. Αλεξάνδρου

-Για ποιο λόγο αμέσως μετά το θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου ξέσπασαν στην αυτοκρατορία διασπαστικές τάσεις;

Εξεγέρσεις και απελευθερωτικοί αγώνες

-Ποια κατάληξη είχε η κίνηση του αθηναϊκού αντιμακεδονικού μετώπου; Ποιοι το εκπροσωπούσαν; Ποιες ήταν οι συνέπειες της κατάληξης αυτής;

-Ποια άλλη εξέγερση έγινε στις ανατολικές επαρχίες της αυτοκρατορίας;

Οι συγκρούσεις των διαδόχων

-Για ποιο λόγο η διευθέτηση του ζητήματος της διαδοχής (του Μ. Αλεξάνδρου) αποδείχτηκε πρόσκαιρη;

-Ποιο ήταν το σημαντικότερο γεγονός κατά την πρώτη περίοδο των συγκρούσεων; Ποιες ήταν οι συνέπειές του;

-Ποιοι ήλθαν αντιμέτωποι στη μάχη του Κουροπεδίου της Λυδίας (281 π.Χ.); Ποιο ήταν το αποτέλεσμα της μάχης;

       Τα χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κόσμου

α. Οικονομικά

-Τι σημαίνει για τον ελληνιστικό κόσμο ενιαίο οικονομικό σύστημα;

β. Κοινωνικά

-Ποια είναι τα κυριότερα χαρακτηριστικά στην κοινωνία της ίδιας εποχής;

γ. Πολιτικά

       - Ποιο ήταν το σύστημα διακυβέρνησης και πώς ασκούνταν;

       - Πού μετατοπίστηκε το πολιτικό κέντρο βάρους; Πώς ‘αντέδρασαν’ στη νέα πολιτική κατάσταση οι πόλεις του ελλαδικού χώρου;

      Τα βασίλεια της Ανατολής

      - Ποιου τύπου βασιλεία άσκησαν οι διάδοχοι του Μ. Αλεξάνδρου;

      α. Βασίλειο της Αιγύπτου

     -Από ποιον ιδρύθηκε το βασίλειο της Αιγύπτου και ποιες περιοχές είχε υπό την κυριαρχία του;

     -Σε ποιους λόγους οφειλόταν η οικονομική ανάπτυξη της Αιγύπτου;

     - Πότε άκμασε το βασίλειο της Αιγύπτου και για ποιο λόγο παρήκμασε;

β. Βασίλειο της Συρίας

       -Από ποιόν ιδρύθηκε το βασίλειο της Συρίας και ποιες περιοχές κατελάμβανε;

       -Ποια ήταν η σημαντικότερη πόλη του βασιλείου; Για ποιους λόγους απέβη το

       πλουσιότερο από τα βασίλεια;

        Τα βασίλεια του ελλαδικού χώρου

         -Πώς λειτουργούσε στη μητροπολιτική Ελλάδα ο θεσμός της βασιλείας;

        α.  Βασίλειο της Μακεδονίας

         -Ποια ήταν τα σπουδαιότερα γνωρίσματα του βασιλείου της Μακεδονίας;

         -Τι γνωρίζετε για τον Δημήτριο Πολιορκητή και τον Αντίγονο Γονατά;

         β. Βασίλειο της Ηπείρου

         -Με ποιο τρόπο κυβερνούσαν οι Μολοσσοί;

         -Τι γνωρίζετε για τον Πύρρο;

         Οι πόλεις – κράτη

        α. Η Αθήνα

        -Ποιοι καθόρισαν το πολιτικό ‘γίγνεσθαι’ στην Αθήνα μετά το θάνατο του

        Αλεξάνδρου; Τι γνωρίζετε για τον απελευθερωτικό αγώνα της Αθήνας;

        β. Η Σπάρτη

       -Ποιοι λόγοι οδήγησαν τη Σπάρτη σε κοινωνικό και πολιτικό αδιέξοδο; Πώς

       επιχείρησαν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα ο Άγις Δ΄ και ο Κλεομένης Γ΄; 

       -Τι γνωρίζετε για τη σύγκρουση Κλεομένη και Αράτου;

       -Γιατί απέτυχε στις μεταρρυθμιστικές του προσπάθειες και ο Νάβις;

       γ. Η Ρόδος

      -Σε ποιους παράγοντες οφείλει η Ρόδος την ανάπτυξή της;

      -Τι γνωρίζετε για τις συμμαχίες που συνήψε η Ρόδος με τους Ρωμαίους και

      τους Μακεδόνες;

      δ. Η Δήλος

       -Σε ποιους παράγοντες οφείλει η Δήλος την ανάπτυξή της; Τι γνωρίζετε για το

       λιμάνι του νησιού;

Οι συμπολιτείες

-Για ποιους λόγους συγκροτήθηκαν ομοσπονδιακά κράτη;

α. Η Αιτωλική συμπολιτεία

-Τι γνωρίζετε για το «Κοινό των Αιτωλών»;

-Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της Αιτωλικής συμπολιτείας;

β. Η Αχαϊκἠ συμπολιτεία

-Σε ποια περιοχή της Ελλάδας δημιουργήθηκε και σε ποια στη συνέχεια απλώθηκε η συμπολιτεία;

-Ποια ήταν τα διοικητικά της όργανα;

-Τι γνωρίζετε για τον Άρατο και τον Φιλοποίμενα;

                                                 Ε. Ο ελληνιστικός πολιτισμός

Τα ελληνιστικά πνευματικά κέντρα

-Ποια ήταν τα κοινά γνωρίσματα των ελληνιστικών πόλεων;

-Ποια ήταν τα σπουδαιότερα οικοδομήματα της Αλεξάνδρειας; Τι ήταν το καθένα από αυτά;

-Για ποιο λόγο η Αντιόχεια ονομαζόταν και Τετράπολις; Ποιοι την κατοικούσαν;

-Ποιοι παράγοντες συντέλεσαν ώστε η Πέργαμος να αποβεί σπουδαίο κέντρο; Τι γνωρίζετε για την περγαμηνή;

       Η γλώσσα

-Ποιων διεργασιών αποτέλεσμα υπήρξε η Κοινή Ελληνική; Σε ποιες περιστάσεις χρησιμοποιήθηκε;

       Η θρησκεία

-Ποιοι λόγοι συνέβαλαν στη διαμόρφωση νέων θρησκευτικών πεποιθήσεων;

-Ποιες λατρείες επικράτησαν τότε;

-Τι εννοούμε με τον όρο θρησκευτικός συγκρητισμός;

       Τα γράμματα

-Ποιοι παράγοντες διευκόλυναν κατά την ελληνιστική περίοδο τη μαζική παραγωγή βιβλίων;

-Ποιο ήταν το έργο των πρώτων φιλολόγων/γραμματικών;

-Τι γνωρίζετε για τον Απολλώνιο τον Ρόδιο και τον Θεόκριτο;

-Ποια λογοτεχνικά είδη καλλιεργήθηκαν ιδιαίτερα αυτή την εποχή;

-Ποιος καλλιέργησε προς τα τέλη των ελληνιστικών χρόνων την ιστοριογραφία;

-Ποιες άλλες φιλοσοφικές σχολές, εκτός από την Ακαδημία του Πλάτωνα και το Λύκειο του Αριστοτέλη, λειτουργούσαν εκείνη την εποχή στην Αθήνα;

-Τι γνωρίζετε για τη διδασκαλία του Ζήνωνα και του Επίκουρου;

       Οι επιστήμες

-Πώς συνεισέφεραν στις γεωγραφικές γνώσεις ο Νέαρχος, ο Πυθέας ο Μασσαλιώτης και ο Ερατοσθένης;

-Με ποιες θεωρίες και από ποιον  διατυπωμένες εξελίχθηκαν οι αστρονομικές γνώσεις;

-Τι γνωρίζετε για τον Ευκλείδη;

-Με ποια θέματα των φυσικών επιστημών ασχολήθηκε ιδιαίτερα ο Αρχιμήδης;

-Ποιοι επιστήμονες βοήθησαν στην πρόοδο της βιολογίας και της ιατρικής;

       Οι τέχνες

-Ποιος ήταν ο στόχος των καλλιτεχνών της περιόδου αυτής και πού βρίσκονταν τα καλλιτεχνικά κέντρα;

-Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των αρχιτεκτονικών κατασκευών την περίοδο αυτή;

-Ποια ουσιαστική διαφορά παρουσιάζει η πλαστική (γλυπτική) της εποχής αυτής σε σχέση με την κλασική του 5^ου π.Χ. αιώνα;

-Στη ζωγραφική ποια κυρίως τεχνική εφαρμόστηκε;

                                                ΣΤ. Ο Ελληνισμός της Δύσης

   Ο πολιτισμός των Ελλήνων της Δύσης

-Ποια σπουδαία ονόματα διακρίθηκαν στη νομοθεσία;

-Τι γνωρίζετε για τον Ξενοφάνη τον Κολοφώνιο;

-Ποια ήταν η αρχή της φιλοσοφικής σκέψης του Παρμενίδη;

-Τι γνωρίζετε για τον Πυθαγόρα τον Σάμιο και τους Πυθαγορείους;

-Σε ποιο αντικείμενο διακρίθηκε ο Εμπεδοκλής;

-Για ποιους λόγους έμεινε γνωστό στην ιστορία το όνομα του Γοργία;

-Σε ποιες επιστήμες ή επιστημονικούς κλάδους διέπρεψε ιδιαίτερα ο Αρχιμήδης ο Συρακούσιος;

-Ποια είναι τα γνωρίσματα των ναϊκών κατασκευών στην ελληνική Δύση;

-Με ποιες άλλες τέχνες ασχολήθηκαν ιδιαίτερα οι έλληνες άποικοι της Δύσης;

     

         Ζ. Οι λαοί της ιταλικής χερσονήσου και ο σχηματισμός του ρωμαϊκού κράτους

    Η χώρα

-Παρατηρώντας το χάρτη της ιταλικής χερσονήσου (σ. 168) να αναφέρετε τα βασικότερα χαρακτηριστικά του γεωγραφικού ανάγλυφου της Ιταλίας.

 -Ποια φύλα απάρτιζαν τους Ιταλιώτες;

    Οι Ετρούσκοι

-Πότε εγκαταστάθηκαν στην ιταλική χερσόνησο οι Ετρούσκοι και από πού κατάγονταν;

-Τι είδους σχέσεις ανέπτυξαν με τους Έλληνες;

-Ποια ήταν η ιστορική τους συνέχεια μετά την ίδρυση της Ρώμης;

-Για ποιο λόγο υπήρξε σημαντικός ο ετρουσκικός πολιτισμός;

    Η ίδρυση της Ρώμης και η οργάνωσή της

-Τι αναφέρει η ρωμαϊκή παράδοση για την ίδρυση της Ρώμης και ποια είναι η πιθανή προέλευσή της;

-Μέχρι πότε παρέμειναν οι Ετρούσκοι στην περιοχή του Λατίου και ποιοι τους διαδέχτηκαν;

-Ποια ήταν η κοινωνική συγκρότηση της Ρώμης τον 6^ο π.Χ. αιώνα;

-Ποιοι ήταν οι πατρίκιοι, οι πελάτες και οι πληβείοι;

-Ποιους ρόλους κάλυπταν ο βασιλιάς, η σύγκλητος και η εκκλησία του λαού;

    Η συγκρότηση της ρωμαϊκής πολιτείας-Res publica

-Tι σημαίνει για τη ρωμαϊκή πολιτική ιστορία ο όρος respublica (δημοκρατία);

-Ποιος ήταν ο ρόλος και οι αρμοδιότητες των δημάρχων;

-Τι γνωρίζετε για τη Δωδεκάδελτο;

-Τι πέτυχαν τελικά με τους κοινωνικούς τους αγώνες οι πληβείοι;

-Στην πολιτική οργάνωση ποιο ρόλο έπαιζαν οι ύπατοι και ο δικτάτορας;

-Ποιο ήταν το έργο των τιμητών;

-Ποιες ήταν οι εξουσίες και οι δικαιοδοσίες της συγκλήτου κατά τη δημοκρατική περίοδο;

-Ποια από τις τρεις εκκλησίες της δημοκρατικής περιόδου κρίνετε ως σπουδαιότερη και γιατί;

                                                         

                                                Σύνοψη ρωμαϊκής ιστορίας

Την ιταλική χερσόνησο, οριζόμενη βόρεια από τις Άλπεις, νότια από τη Μεσόγειο Θάλασσα, ανατολικά από την Αδριατική Θάλασσα και το Ιόνιο πέλαγος και δυτικά από το Τυρρηνικό πέλαγος, είχαν κατοικήσει από τη 2^η π.Χ. χιλιετία οι Λίγουρες και οι Ιταλιώτες (Λατίνοι, Καμπανοί, Όμβριοι, Σαμνίτες, Λουκανοί, Βρούτιοι). Οι Έλληνες αποίκησαν τις νότιες και πεδινές περιοχές της χερσονήσου τον 8^ο π.Χ. αι., όταν στα βόρεια και κεντρικά  της χώρας εγκαταστάθηκαν και οι Ετρούσκοι. Τούτοι αφενός ανέπτυξαν αξιόλογο πολιτισμό, αφετέρου ίδρυσαν το 753 π.Χ. τη Ρώμη. Ουσιαστικά ο ρωμαϊκός πολιτισμός διαμορφώθηκε με βάση τον ελληνικό, τον ετρουσκικό και τον ιταλιωτικό πολιτισμό.

Στην περίοδο της βασιλείας (753-509 π.Χ.) η κοινωνική οργάνωση περιλάμβανε τους πατρίκιους (μέλη μεγάλων οικογενειών που κατάγονταν από τον ίδιο πατέρα), τους πελάτες (υπήκοοι και προστατευόμενοι των πατρικίων) και τους πληβείους (μέτοικοι ή αιχμάλωτοι πολέμου).

Στην περίοδο της Δημοκρατίας (στην ουσία όμως επρόκειτο για αριστοκρατικό καθεστώς) οι κοινωνικοί αγώνες από τη μια ανέδειξαν ως προστάτες των πληβείων τους δημάρχους, που είχαν και το δικαίωμα της αρνησικυρίας (veto), από την άλλη οδήγησαν στην καταγραφή του εθιμικού δικαίου (Δωδεκάδελτος), στην απόκτηση πολιτικής ισότητας και στην παραχώρηση του δικαιώματος του ‘εκλέγειν᾿. Στα πλαίσια της  πολιτειακής οργάνωσης ανώτατοι άρχοντες ήταν οι ύπατοι, ο δικτάτορας (στρατηγός με απεριόριστες εξουσίες σε περιόδους κρίσης), οι τιμητές (με ευθύνη στον προϋπολογισμό, στη σύνταξη του καταλόγου των συγκλητικών αλλά και στην κατάταξη των πολιτών ανάλογα με την περιουσία τους), οι δήμαρχοι κ.ά., περιστοιχισμένοι από τη Σύγκλητο (300 ισόβια μέλη με νομοθετικές και εκτελεστικές κυρίως αρμοδιότητες) και από τη λοχίτιδα (εκλογή υπάτων και τιμητών) και φυλετική εκκλησία (ψήφιση νόμων, εκλογή κατώτερων αρχόντων).

Από τον 5^ο έως τον 3^ο αι. π.Χ. οι Ρωμαίοι, χάρη στην πειθαρχία και το θάρρος του στρατού και στην οργάνωση του  οδικού  δικτύου (Αππία οδός, Εγνατία οδός κ.ά.), κυριάρχησαν σε όλη τη χερσόνησο και επιβλήθηκαν στις ελληνικές αποικίες της Μεγάλης Ελλάδας (272 π.Χ.). Ακολούθησαν οι τρεις καρχηδονιακοί πόλεμοι (264-146 π.Χ.), από τους οποίους βγήκαν νικητές οι Ρωμαίοι. Στο μεταξύ το ενδιαφέρον τους για επέκταση προς την Ανατολή τούς έφερε αντιμέτωπους με τον Φίλιππο Ε΄ (200-197 π.Χ.), τον Αντίοχο Γ΄ (192-190 π.Χ.) και τον Περσέα (171-168 π.Χ.), που ο ύπατος Αιμίλιος Παύλος νίκησε στην Πύδνα το 168 π.Χ. και έτσι κατέστησε τη Μακεδονία ρωμαϊκή επαρχία. Άλλες πολεμικές συγκρούσεις επί ελληνικού εδάφους έκριναν την οριστική υποταγή (146 π.Χ.) και της υπόλοιπης Ελλάδας στα ρωμαϊκά στρατεύματα. Τα επεκτατικά σχέδια των Ρωμαίων δεν άφησαν άθικτη και τη Δύση, μια και το 2^ο-1^ο αι. π.Χ. κατέλαβαν την Ισπανία και τη Γαλατία (βόρεια και νότια Γαλλία).

Από άποψη οικονομική οι Ρωμαίοι ασχολούνταν κυρίως με την καλλιέργεια και την ιδιοκτησία γης, με το εμπόριο και τη βιοτεχνία· στη ρωμαϊκή κοινωνία διακρίνονταν οι συγκλητικοί (αριστοκρατική τάξη) και οι ιππείς (οι πλούσιοι του χρήματος), καθότι ο λαός συμπεριφερόταν ως όχλος χωρίς συνείδηση με μόνα δικαιώματα την ψήφο και τη μαρτυρία στα δικαστήρια. Οι δούλοι συχνά υφίσταντο την κακομεταχείριση των ρωμαίων πολιτών και γι’αυτό συχνά επαναστατούσαν. Από τους τρόπους διασκέδασης ξεχώριζαν οι μονομαχίες και οι θηριομαχίες. Οικονομικές πρωτίστως μεταρρυθμίσεις επεχείρησαν να εφαρμόσουν οι δήμαρχοι και αδελφοί Τιβέριος και Γάιος Γράκχος (133 και 123 π.Χ. αντίστοιχα), στους οποίους όμως αντιτάχθηκαν σθεναρά οι συγκλητικοί, που τελικά τους εξόντωσαν.

Τον 1^ο π.Χ. αι. σημειώθηκαν πολιτικές συγκρούσεις -που ορισμένες φορές επεκτείνονταν και στα πεδία των μαχών- ανάμεσα στους αριστοκρατικούς και τους δημοκρατικούς, τον κύριο δηλ. όγκο των ελεύθερων πολιτών. Χαρακτηριστική η σύγκρουση του Μάριου (ικανού στρατιωτικού ηγέτη και εχθρού των αριστοκρατικών) με τον αριστοκράτη και εχθρό των δημοκρατικών Σύλλα, που, μετά τις πολεμικές επί ελληνικού εδάφους εχθροπραξίες, εφάρμοσε την πολιτική των προγραφών (κατάρτιση καταλόγων με ονόματα πολιτικών αντιπάλων υποψήφιων για θανάτωση) και αυτοαναγορεύτηκε δικτάτορας (82-79 π.Χ.).

Όταν στα πράγματα ήλθε ο Πομπήιος, συνωμότησε κατά της πολιτείας ο Κατιλίνας, τα τυχοδιωκτικά σχέδια του οποίου ματαίωσε ο ρήτορας και πολιτικός Κικέρων.  Δημιουργήθηκε τότε η πρώτη τριανδρία (Πομπήιος, Κράσσος, Ιούλιος Καίσαρ, 60 π.Χ.), που διαλύθηκε, όταν ο Πομπήιος εκμεταλλεύτηκε την απουσία του Καίσαρα στη Γαλατία, για να υπερισχύσει, αλλά ο Καίσαρας τον νίκησε στη μάχη των Φαρσάλων (48 π.Χ.). Με τη μάχη αυτή λήγει ουσιαστικά η περίοδος της Δημοκρατίας, αφού ο Καίσαρας αναγορεύτηκε σε ισόβιο δικτάτορα. Η δολοφονία του Καίσαρα (44 π.Χ.) έφερε στο πολιτικό προσκήνιο τον Μάρκο Αντώνιο, που μαζί με τον Λέπιδο και τον Οκταβιανό σχημάτισαν τη δεύτερη τριανδρία (43 π.Χ.). Ωστόσο, οι πολιτικές φιλοδοξίες του πρώτου και του τρίτου τους έφεραν σε ανοικτή ρήξη και σύγκρουση στο Άκτιο (31 π.Χ.), στην οποία νικητής αναδείχθηκε ο Οκταβιανός.

Με τον Οκταβιανό συντελείται η μετάβαση στην αυτοκρατορική εποχή (1^ος-3^ο αι. π.Χ.), μια και από εδώ και στο εξής ο ηγέτης θα συγκεντρώνει στα χέρια του σχεδόν όλα τα ανώτατα αξιώματα, συνεπικουρούμενος από το συμβούλιο του αυτοκράτορα και τη Σύγκλητο. Τον αυτοκράτορα περιβάλλουν και υποστηρίζουν η δύναμη του στρατού και οι πραιτωριανοί, η προσωπική του φρουρά δηλ. Εκτός από τις πολιτικές και στρατιωτικές μεταρρυθμίσεις του Αυγούστου, την επέκταση των συνόρων και τον εκρωμαϊσμό των κατακτημένων περιοχών, σημειώθηκε τότε και αλματώδης πολιτιστική ανάπτυξη, έτσι ώστε η εποχή αυτή να χαρακτηριστεί ως ‘ χρυσός αιώνας του Αυγούστου’. Στην καλλιέργεια του γραπτού λόγου ξεχωρίζουν τα ονόματα των Ιούλιου Καίσαρα, Τίτου Λίβιου (Ιστοριογραφία), Βιργίλιου, Οράτιου, Οβίδιου, Κάτουλλου, Τίβουλλου, Λουκρήτιου (ποίηση), Κικέρωνα (φιλοσοφία, ρητορεία), ενώ στην αρχιτεκτονική, γλυπτική και ζωγραφική υιοθετούνται τα ελληνικά πρότυπα. Οικοδομούνται τότε και σπουδαία μνημεία (Πάνθεον, αμφιθέατρα, θέρμες).

Κατά τις τρεις επόμενες αυτοκρατορικές δυναστείες (Ιουλιο-κλαυδιανή, Φλαβίων και Αντωνίνων, 14-68 μ.Χ.)  παρατηρούνται συρρίκνωση του πρωταγωνιστικού ρόλου της Ρώμης, επέκταση της παραχώρησης του δικαιώματος του ρωμαίου πολίτη, εκλατινισμός μη ελληνικών περιοχών, παύση των πολεμικών συγκρούσεων και επικράτηση της ειρήνης (pax Romana). Στον τομέα του ρωμαϊκού δικαίου συμπληρώνεται και επεκτείνεται η Δωδεκάδελτος, ενώ εμφανίζονται και νομοδιδάσκαλοι για την ερμηνεία του πολύπλοκου δικαίου. Στον τομέα της οικονομίας είναι εμφανής η οικονομική ευημερία, έστω κι αν η οικονομική ανάπτυξη είναι ανισομερής.

Η τελευταία μαζί με τις ειρηνικές συνθήκες διαβίωσης, την ευνομία και την ελεύθερη διακίνηση ιδεών, συνηθειών και τεχνοτροπιών αποτέλεσαν τους παράγοντες της διαμόρφωσης του ελληνορωμαϊκού πολιτισμού.  Η πνευματική αναγέννηση της περιόδου αυτής οφείλεται στους έλληνες λογίους και στους φιλέλληνες αυτοκράτορες (Αδριανός, Μάρκος Αυρήλιος). Η δεύτερη σοφιστική, που τότε αναπτύχθηκε, εκπροσωπήθηκε από τους Δίωνα Χρυσόστομο, Λουκιανό, Ηρώδη τον Αττικό. Ξεχώρισαν επίσης τα ονόματα των Πλουτάρχου (φιλοσοφία, βιογραφία), Τάκιτου (Ιστοριογραφία), Παυσανία (περιηγητικά), Λόγγου και Ηλιόδωρου (μυθιστορία), Γιουβενάλη (ποίηση), Πλίνιου Πρεσβύτερου (Φυσική Ιστορία), Στράβωνα (Γεωγραφία), Γαληνού (Ιατρική). Στην αρχιτεκτονική επικρατούν η τάση για το μνημειώδες και το μεγαλεπήβολο, τα καμπυλόγραμμα στοιχεία και ο κορινθιακός ρυθμός· κατασκευάζονται τώρα το Κολοσσαίο και οι Αγορές της Ρώμης, ενώ στην Αθήνα ο ναός του Ολυμπίου Διός, η πύλη του Αδριανού, το Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού, η Βιβλιοθήκη και στη Θεσσαλονίκη η αψίδα του Γαλέριου και η Ροτόντα. Αναπτύχθηκαν εξάλλου η γλυπτική, η ζωγραφική και η μικροτεχνία.

Από τον 3^ο αι. μ.Χ. ο αυτοκρατορικός θεσμός άρχισε να φθίνει· το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την οικονομική και κοινωνική κρίση και με τις βαρβαρικές (γερμανικές) επιδρομές οδήγησαν τον αρχαίο κόσμο σε παρακμή. Η ρωμαϊκή αυτοκρατορία μετεξελίχθηκε στη βυζαντινή, από τότε που ο Μ. Κωνσταντίνος μετέφερε την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας και υιοθέτησε ως επίσημη θρησκεία το Χριστιανισμό.