Σχηματισμός τμημάτων Ομάδων Προσανατολισμού Β΄ Λυκείου

Ανακοινώθηκε  στο ΦΕΚ 2004/23.7.2014 η διαδικασία και ο αριθμός μαθητών ανά τμήμα Ομάδας Προσανατολισμού Β΄ Λυκείου.

Ερευνητικές Εργασίες-Βιωματικές Δράσεις Σχολικών Μονάδων ΔΕ Ευρυτανίας

            Ερευνητικές Εργασίες-Βιωματικές Δράσεις Σχολικών Μονάδων Δ.Ε. Ευρυτανίας*

Σκοπός του άρθρου αυτού είναι να παρουσιάσει στο ευρυτανικό κοινό τα εντυπωσιακά αποτελέσματα των Ερευνητικών Εργασιών (project) και Βιωματικών Δράσεων των μαθητών Σχολικών Μονάδων της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ευρυτανίας.

Όπως είναι γνωστό, τα τελευταία χρόνια το Υπουργείο Παιδείας έχει εισαγάγει στο ωρολόγιο πρόγραμμα Γυμνασίων και Λυκείων τα «μαθήματα» των Ερευνητικών Εργασιών για την Α΄ και Β΄ Λυκείου και των Βιωματικών Δράσεων για τις τρεις τάξεις του Γυμνασίου.

Έθεσα τον όρο μαθήματα εντός εισαγωγικών, καθότι η διεξαγωγή τόσο των Ερευνητικών Εργασιών όσο και των Βιωματικών Δράσεων δεν μοιάζουν σε τίποτε με τα παραδοσιακά μαθήματα, όπως τα γνωρίζαμε ανέκαθεν, όπου η πορεία της διδασκαλίας ακολουθούσε και ακολουθεί λίγο πολύ τα ίδια βήματα. Πρόκειται κυρίως για δραστηριότητες/δράσεις, όπου πρωτεύοντα ρόλο παίζουν η αυτενέργεια και πρωτοβουλία των μελών των ομάδων και η ομαδοσυνεργατικότητα είτε στην (δι-) ερευνητική διαδικασία των Ερευνητικών Εργασιών είτε στη βιωματικότητα των Βιωματικών Δράσεων. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι τα θέματα που καλούνται οι μαθητές να επεξεργαστούν κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους τα επιλέγουν οι ίδιοι μέσα από σχετικές προτάσεις του επόπτη-καθηγητή. Έχω την άποψη πως το τελευταίο αυτό στοιχείο, μεταξύ πολλών άλλων, δίνει και την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στις δράσεις αυτές και στην παραδοσιακή διδασκαλία.

Επειδή η ρύμη του λόγου μάς οδήγησε στη θεματολογία των Δράσεων αυτών, θα ήθελα να προσθέσω ότι για τα Γυμνάσια τα θέματα εντάσσονται στους ευρύτερους θεματικούς κύκλους «Σχολική και Κοινωνική Ζωή», «Φύση και Άσκηση» και «Φροντίζω τον εαυτό μου», ενώ για τα Λύκεια στους θεματικούς κύκλους «Τέχνη και Πολιτισμός», «Περιβάλλον και Τεχνολογία», «Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες», «Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη», «Τεχνολογία και Ανάπτυξη», «Αθλητισμός και Νέοι». Και μόνη η ανάγνωση των τίτλων αυτών μας πείθει για το πόσα γνωσιακά οφέλη αποκομίζουν τα παιδιά χάρη στην ενασχόλησή τους με θέματα, που αφενός ξεφεύγουν από τα παραδοσιακά γνωστικά αντικείμενα, αφετέρου αναπτύσσονται με τελείως διαφορετική μέθοδο και διαδικασία. Μιλάμε, λοιπόν, για μια τελείως διαφορετική προσέγγιση της γνώσης, ανάλογη με αυτή που οι μαθητές  δοκιμάζουν με τη ενεργό συμμετοχή τους και στις Σχολικές Δραστηριότητες (Περιβαλλοντικές, Αγωγής Υγείας, Πολιτιστικές, Αγωγής Σταδιοδρομίας κ.ά.).

Για την ολόπλευρη και μόνον ενημέρωση του ευρυτανικού αναγνωστικού κοινού παρουσιάζω στη συνέχεια τα θέματα που τα παιδιά μας ανέπτυξαν τη σχολική χρονιά 2013-14, κατανέμοντάς τα κατά σχολική βαθμίδα (Γυμνάσια/Λύκεια):

      

                                                       

                                                           Α. Γυμνάσια

 «Αλκοολισμός, ναρκωτικά και κάπνισμα» (Γ/σιο Ραπτόπουλου, Γ/σιο Δυτ. Φραγκίστας),

 «Το σχολείο ως κοινότητα: ζούμε μαζί και στηρίζουμε ο ένας τον άλλον» (2^ο  

  Γ/σιο Καρπενησίου),

  «Παραδοσιακά παιχνίδια» (Γ/σιο Φουρνάς),

  «Μεσογειακή διατροφή» (Γ/σιο Κερασοχωρίου),

  «Διατροφή και Άσκηση» (Γ/σιο Γρανίτσας),

  «Φύση και άνθρωπος» (Γ/σιο Παλαιοκατούνας),

  «Πρόληψη ατυχημάτων-Πρώτες βοήθειες» (Γ/σιο Δυτ. Φραγκίστας),

  «Σχολική βία και εκφοβισμός» (1^ο Γ/σιο Καρπενησίου)[1],

  «Ελεύθερος χρόνος» (1^ο Γ/σιο Καρπενησίου),

  «Σχολικό περιβάλλον» (1^ο Γ/σιο Καρπενησίου),

  «Σχολείο και Κοινωνία» (1^ο Γ/σιο Καρπενησίου),

  «Η ψυχαγωγία μου εκτός σχολείου» (1^ο Γ/σιο Καρπενησίου),

  «Εποικοινωνία και σχέσεις με τους συμμαθητές μου» (1^ο Γ/σιο Καρπενησίου).

                                    Β. ΓΕ.Λ., Λυκειακές Τάξεις και ΕΠΑ.Λ.

    «Τα προβλήματα των νέων σήμερα» (Α΄ Λυκείου ΓΕ.Λ. Καρπενησίου),

    «Ο Πύργος της Βαβέλ (Υποτιτλισμός και Μεταγλώττιση)» (Α΄ Λυκείου ΓΕ.Λ.

      Καρπενησίου),

    «Ολυμπιακοί Αγώνες» (Α΄ Λυκείου ΓΕ.Λ. Καρπενησίου),

    «Διδασκαλία θεατρικής παράστασης ‘Το κύμα’» (Α΄  Λυκείου Λ.Τ.

      Ραπτόπουλου)[2],

    «Αναφορά σε ζωγράφους: Από την Αναγέννηση στον El Greco» (Α΄ Λυκείου

      Λ.Τ. Κερασοχωρίου)[3],

    « Η μόδα» (Α΄ Λυκείου ΓΕ.Λ. Καρπενησίου),

    «Το αυτοκίνητο και η εξέλιξή του» (α΄4μηνο), «Δίκυκλα» (β΄ 4μηνο Α΄  

       Λυκείου Λ.Τ. Φουρνάς),

    «Το σχολείο πάει σινεμά» (Α΄ ΕΠΑ.Λ. Καρπενησίου),

    «Αθλητισμός και έφηβοι» (Α΄ ΕΠΑ.Λ. Καρπενησίου)[4],

    «Πρόληψη ατυχημάτων και Πρώτες Βοήθειες» (Α΄+Β΄ Λυκείου Λ.Τ.

       Γρανίτσας), 

    «Βιοτεχνολογικές Εφαρμογές και Περιβάλλον» (Β΄ Λυκείου Λ.Τ.

       Ραπτόπουλου),

    «Η σχολική ζωή μέσα από τον κινηματογραφικό φακό» (Β΄ Λυκείου ΓΕ.Λ. 

       Καρπενησίου)[5],

    «Ψηφιακός χάρτης Ευρυτανίας», (Β΄ Λυκείου Λ.Τ. Φουρνάς),

    «Μαθηματικά: Εφευρέσεις και Μηχανισμοί» (Β΄ Λυκείου ΓΕ.Λ.

       Καρπενησίου),

    «Αποστάσεις φρεναρίσματος-Οδική Ασφάλεια» (Β΄ Λυκείου ΓΕ.Λ.

       Καρπενησίου),

    «Το φράγμα στη λίμνη των Κρεμαστών» (Β΄ ΕΠΑ.Λ. Kαρπενησίου),

     «Εξαιρετικές υπηρεσίες του Κέντρου Υγείας Δυτ. Φραγκίστας» (α΄ 4μηνο),

     «Αποκεντρωμένες υπηρεσίες του Κέντρου Υγείας Δυτ. Φραγκίστας στα

       απομακρυσμένα χωριά της περιοχής» (β΄ 4μηνο Α΄ ΕΠΑ.Λ. Δυτ.

       Φραγκίστας),

     «Δημιουργία Εταιρείας Προώθησης Καταστημάτων γρήγορου service και

       καθαρισμού Oχημάτων» (Οικονομικός ϗ Μηχανολογικός Τομέας ΕΠΑ.Λ.

       Καρπενησίου).

Η ποικιλία των θεμάτων των Ερευνητικών Εργασιών δείχνει την τάση των μαθητών να ασχοληθούν με θέματα εξωσχολικά που τους προβληματίζουν και για τα οποία ίσως αναζητούν μέσω των εργασιών τις ανάλογες απαντήσεις. Παράλληλα, όμως, ενημερώνονται επιπλέον σε τομείς που πιθανόν να τους απασχολούν και για την επαγγελματική τους αποκατάσταση.

Η ποιότητα, εξάλλου, κάποιων εργασιών που είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω φανερώνει και την όρεξη των μαθητών για εργασία αλλά και την επιμέλεια και σωστή καθοδήγηση των καθηγητών-εποπτών, που και από εδώ επιθυμώ να συγχαρώ.

Μέσα στις σχετικές εγκυκλίους του το Υπουργείο Παιδείας συστήνει τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων των εργασιών και των Γυμνασίων και των Λυκείων. Για την παρουσίασή τους  έχει προβλεφθεί αφενός η οργάνωση ειδικής εκδήλωσης με τη συμμετοχή παραγόντων της τοπικής κοινωνίας, αφετέρου η ανάρτησή τους στην ιστοσελίδα του Σχολείου.

Συστήνω, λοιπόν, κι εγώ με τη σειρά μου στους ενδιαφερόμενους να εισέλθουν μέσω Google στις ιστοσελίδες των Σχολείων μας (φτάνει να πληκτρολογήσουν την ένδειξη του Σχολείου) και εκεί να θαυμάσουν τα πνευματικά προϊόντα των μαθητικών εργασιών (τις έχουν ήδη αναρτήσει το ΓΕ.Λ. και το ΕΠΑ.Λ. Καρπενησίου).

Κλείνοντας το άρθρο, θα ήθελα να συγχαρώ  και τα παιδιά για τη συμμετοχή τους στις αναφερθείσες δράσεις και να τους υπενθυμίσω ότι η ηθική ικανοποίηση που προσφέρουν στους γονείς και στους δασκάλους τους, αλλά που και τα ίδια αισθάνονται,  αποτελεί την καλύτερη ανταμοιβή του κόπου τους.

                                                                                      Βασίλης Δημογεροντάκης

                                                                                           Σχολικός Σύμβουλος

                                                                                                ΔΔΕ Ευρυτανίας

* Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον Ευρυτανικό Παλμό της 23.7.2014.

---

[1] Περίληψη του θέματος δημοσιεύτηκε στη σχολική εφημερίδα του Σχολείου «Τα παιδία γράφει» (3^ο φύλλο, Φεβρουάριος 2014).

[2] Η ομώνυμη ταινία προβλήθηκε βέβαια στους μαθητές.

[3] Οι μαθητές-μέλη της δράσης ζωγράφισαν στους εσωτερικούς τοίχους του Σχολείου τους αναγεννησιακά έργα. 

[4] Το περιεχόμενο των Ερευνητικών Εργασιών «Ολυμπιακοί Αγώνες» και «Αθλητισμός και έφηβοι» υλοποιήθηκε στην πράξη με τη συμμετοχή των μαθητών στην Αθλητική Ημερίδα, που έλαβε χώρα στο Αθλητικό Κέντρο Καρπενησίου την 1/4/2014.

[5] Πραγματοποιήθηκε προβολή των ταινιών: «Διαγωγή μηδέν», «Το ξύλο βγήκε από τον Παράδεισο», «Νόμος 4000», «Μάθε, παιδί μου, γράμματα», «Τα παιδιά της χορωδίας» και «Το σκασιαρχείο».

Λατινικά Γ΄ Λυκείου

                                        ΛΑΤΙΝΙΚΑ Γ΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 21: ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM

Με αρχηγό τον Βρέννο (ή: υπό την ηγεσία του Βρέννου) οι Γαλάτες, αφού κατατρόπωσαν τις λεγεώνες των Ρωμαίων κοντά στον ποταμό Αλλία, κατέστρεψαν εντελώς την πόλη Ρώμη εκτός από το Καπιτώλιο, σε αντάλλαγμα του οποίου πήραν ένα πολύ μεγάλο χρηματικό ποσό. Τότε ο Κάμιλλος, που για πολύ καιρό είχε παραμείνει εξόριστος στην Αρδέα εξαιτίας της λείας από τους Βηίους που δεν είχε μοιραστεί ακριβοδίκαια, ανακηρύχτηκε δικτάτορας, παρόλο που βρισκόταν μακριά· αυτός ακολούθησε τους Γαλάτες, ενώ ήδη έφευγαν· αφού τους εξολόθρευσε, πήρε πίσω όλο το χρυσάφι. Αυτό, επειδή ζυγίστηκε εκεί, έδωσε το όνομά του στην πολιτεία: ονομάζεται δηλαδή Πίσαυρο, επειδή εκεί ζυγίστηκε το χρυσάφι. Μετά την πράξη αυτή επέστρεψε στην εξορία, απ’όπου όμως επανήλθε, αφού τον παρακάλεσαν.

Σχόλια

1.      Το τριτόκλιτο ουσιαστικό dux, -cis , αν και λήγει σε -x, είναι αρσενικού γένους, καθότι το φυσικό γένος επικρατεί του γραμματικού.

2.      Η αφαιρετική απόλυτη deletis legionibus είναι νόθος, καθότι η μετοχή deletis αντικαθιστά την ελλείπουσα μετοχή ενεργητικού αορίστου των Λατινικών· βλ. Παρατηρήσεις οικείου μαθήματος.

3.      Το τριτόκλιτο περιττοσύλλαβο θηλυκού γένους ουσιαστικό urbs, -is σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium, καθότι μονοσύλλαβο, που το θέμα του λήγει σε δύο σύμφωνα  (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως).

4.      Το δευτερόκλιτο επίθετο immensus, -a, -um δεν σχηματίζει λόγω σημασίας παραθετικά.

5.      Τα ουσιαστικά pecunia, -ae και aurum, -i δεν σχηματίζουν λόγω σημασίας πληθυντικό αριθμό (βλ. Κατάλογο ανώμαλων ουσιαστικών).

6.      Τα παραθετικά του επιρρήματος diu είναι diutius, diutissime (βλ. ΛΓ σ. 39, § 53).

7.      Το δευτερόκλιτο επίθετο aequus, -a, -um σχηματίζει μονολεκτικά τα παραθετικά του σε -ior, -ius (βλ. ΛΓ σ. 38, § 52 Σημ.).

8.      Το τριτόκλιτο ουδέτερο ουσιαστικό ius, iuris σχηματίζει και αυτό τη γενική πληθυντικού σε -ium.

9.      absens: μετοχή ενεστώτα του ρήματος absum-afui-abesse, σύνθετου του sum, fui, esse˙ η μετοχή ενεστώτα του sum είναι εύχρηστη μόνο σύνθετη με τις προθέσεις ab και prae: absens, praesens.

10.   Το ρήμα fio, factus sum, fiĕri λειτουργεί ως παθητικό του facio, feci, factum, facĕre, όταν το τελευταίο είναι απλό στην ενεργητική φωνή (για την κλίση του fio βλ. ΛΓ σ. 90-91, § 97).

11.   Προσοχή επίσης στη μετοχή ενεστώτα του ρήματος abeo, -ivi (-ii), -itum, -ire που στις πλάγιες πτώσεις του ενικού αριθμού και σε όλο τον πληθυντικό σχηματίζεται από το θέμα eunt-· για την κλίση του ρήματος eo, του οποίου σύνθετο είναι και το επόμενο redeo,  βλ. ΛΓ σσ. 86-87, § 93.

12.   Το ρήμα sequor, secutus sum, secutum, sequi είναι αποθετικό της τρίτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

13.   Το τριτόκλιτο επίθετο omnis, -e είναι δικατάληκτο.

14.   Το ρήμα recipio, -epi, -eptum, -ipĕre ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σσ. 77-79, § 84).

15.   Το πρώτης συζυγίας ρήμα do σχηματίζει με αναδιπλασιασμό τον παρακείμενο: do, dedi, datum, dare (βλ. Κατάλογο ρημάτων με ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους).

16.   Το τριτόκλιτο ουσιαστικό civitas, -atis εμφανίζει δύο τύπους στη γενική πληθυντικού: civitatum και civitatium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

17.   Το ρήμα revertor λειτουργεί άλλοτε ως αποθετικό, όταν εμφανίζει μέσο παρακείμενο reversus sum, όπως εδώ, και άλλοτε ως ημιαποθετικό, όταν εμφανίζει ενεργητικό παρακείμενο reverti· και στις δύο πάντως περιπτώσεις καλό είναι να αντικαθίσταται χρονικά και με τις δύο μορφές του (βλ. Κατάλογο αποθετικών και ημιαποθετικών ρημάτων).

Ασκήσεις

1.      Να κλιθούν και στους δύο αριθμούς όλα τα τριτόκλιτα ουσιαστικά του κειμένου.

2.      absens, abeuntes, omne: να κλιθούν στο ίδιο γένος.

3.      secutus est, recepit, factus est, dedit, dicitur, reversus est: να αντικατασταθούν χρονικά σε οριστική και υποτακτική έγκλιση.

ΜΑΘΗΜΑ 23: ΕΝΑΣ ΥΠΕΡΟΧΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ

Ήταν άρρωστος ο Καικίνας Παίτος, ο σύζυγος της Αρρίας, ήταν άρρωστος κι ο γιος (του). Ο γιος πέθανε. Η Αρρία με τέτοιο τρόπο του έκανε την κηδεία, ώστε ο σύζυγός της να την αγνοεί· κι όχι μόνον αυτό αλλά, κάθε φορά που εκείνη έμπαινε στην κρεβατοκάμαρα του συζύγου (της), προσποιούνταν πως ο γιος ζούσε και στο σύζυγο, που πολύ συχνά ρωτούσε τι έκανε το παιδί, αποκρινόταν: «καλά κοιμήθηκε, έφαγε με όρεξη (επιλέξει: ευχάριστα πήρε την τροφή)». Έπειτα, καθώς τα δάκρυά της, που τα συγκρατούσε για πολλή ώρα, τη νικούσαν και ξεσπούσαν, έβγαινε έξω· τότε παραδινόταν στη θλίψη της και λίγο αργότερα ξαναγύριζε με τα μάτια στεγνά.

Ο Σκριβωνιανός είχε στασιάσει στην Ιλλυρία κατά του Κλαύδιου· ο Παίτος είχε πάει με το μέρος του και, όταν ο Σκριβωνιανός σκοτώθηκε, τον οδηγούσαν σιδηροδέσμιο στη Ρώμη. Επρόκειτο να επιβιβαστεί σε πλοίο· η Αρρία παρακαλούσε τους στρατιώτες να επιβιβαστεί μαζί (με τον άντρα της). Δεν το κατόρθωσε· νοίκιασε ένα ψαράδικο πλοιάριο και ακολούθησε το μεγάλο καράβι. 

Σχόλια 

1.      Το δευτερόκλιτο αρσενικού γένους ουσιαστικό filius σχηματίζει τη γενική ενικού και με και χωρίς συναίρεση:  fili και filii, ενώ την κλητική μόνο fili (βλ. ΛΓ σ. 15, § 19, 2 και 3).

2.      Το ρήμα morior, mortuus sum, mortuum, mori είναι αποθετικό της τρίτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων) και κλίνεται όπως τα 15 σε -io ρήματα (βλ. ΛΓ σ. 77, § 84), με τη διαφορά ότι σχηματίζει μετοχή ενεργητικού μέλλοντα moriturus.

3.      O σύνδεσμος cum με οριστική είναι χρονικός και δηλώνει την επανάληψη.

4.      Το επίρρημα persaepe δεν σχηματίζει παραθετικά, γιατί, λόγω της  συνθέσεώς του  με την πρόθεση per, έχει ήδη αποκτήσει σημασία υπερθετικού.

5.      Το επίρρημα bene έχει ανώμαλα παραθετικά: melius, optime (βλ. ΛΓ σ. 38, § 53).

6.      Το επίρρημα libenter σχηματίζει κανονικά τα παραθετικά του: libentius, libentissime.

7.      Το δευτερόκλιτο αρσενικού γένους ουσιαστικό puer, -ri είναι συγκοπτόμενο (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών).

8.      Τα παραθετικά του επιρρήματος diu είναι diutius, diutissime (βλ. ΛΓ σ. 39, § 53).

9.      Το ρήμα cohibeo, -ui, -itum, -ēre είναι σύνθετο του habeo (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

10.   Το ρήμα egredior, egressus sum, egressum, egredi είναι αποθετικό της τρίτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων) και κλίνεται όπως τα 15 σε -io ρήματα (βλ. ΛΓ σ. 77, § 84).

11.   Η αφαιρετική paulo είναι μέτρου ή διαφοράς, καθότι εξαρτημένη από το επίρρημα post.

12.   Το ρήμα redeo είναι σύνθετο του eo, ivi (ii), itum, ire (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων)· για την κλίση του eo βλ. ΛΓ σσ. 86-87, § 93.

13.   Το ουδετέρου γένους ουσιαστικό arma, -orum έχει μόνο πληθυντικό αριθμό (plurale tantum· βλ. ΛΓ σ. 26, § 34, 4 β΄).

14.   Το ουσιαστικό pars, -rtis, ενώ στον ενικό αριθμό σημαίνει: μέρος, τμήμα, στον πληθυντικό έχει τη σημασία: πολιτική παράταξη (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών)· επίσης, λόγω του ότι είναι περιττοσύλλαβο με θέμα που λήγει σε δύο σύμφωνα, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

15.   Ο ρηματικός τύπος ascensurus erat είναι παρατατικός της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου σ. 147,  § 8).

16.   Το τριτόκλιτο θηλυκού γένους ισοσύλλαβο ουσιαστικό navis, -is στην αφαιρετική ενικού διφορείται (nave και navi), ενώ στη γενική πληθυντικού λήγει μόνο σε  -ium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

17.   Το ρήμα conduco, -xi, -ctum, -ĕre είναι σύνθετο του duco και θα σχηματίσει το δεύτερο ενικό πρόσωπο της προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: conduc (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 σημ.).

18.   Το δευτερόκλιτο επίθετο piscatorius, -a, -um λόγω σημασίας δεν σχηματίζει παραθετικά.

Ασκήσεις

1.      filius, interroganti, puer, arma, partibus, navem: να κλιθούν και στους δύο αριθμούς.

2.      mortuus est, vincerent, egrediebatur, redibat, erat ascensurus: να αντικατασταθούν χρονικά σε οριστική και υποτακτική.

ΜΑΘΗΜΑ 24: ΤΟ ΠΑΘΗΜΑ ΕΝΟΣ ΨΕΥΤΗ

Όταν ο Πόπλιος Κορνήλιος Νασικάς ήλθε στον ποιητή  Έννιο και, καθώς ζητούσε τον  Έννιο από την πόρτα, η υπηρέτρια του απάντησε ότι αυτός δεν ήταν σπίτι, ο Νασικάς κατάλαβε ότι εκείνος είχε πει αυτό με διαταγή του αφεντικού της και ότι εκείνος [ο Έννιος] ήταν μέσα.  Μάθε τώρα τι έκανε μετά ο Νασικάς. Όταν, λίγες μέρες αργότερα, ο Έννιος ήλθε στον Νασικά και τον ζητούσε από την πόρτα, ο Νασικάς φώναξε ότι δεν ήταν σπίτι, παρόλο που ήταν σπίτι. Τότε ο Έννιος αγανακτισμένος, που ο Νασικάς τόσο φανερά έλεγε ψέματα, είπε: «Τι; Εγώ δεν γνωρίζω τη φωνή σου;». Θέλεις μήπως να μάθεις τι απάντησε ο Νασικάς; «Είσαι αναιδής άνθρωπος. Όταν εγώ σε ζητούσα, πίστεψα την υπηρέτριά σου πως δεν ήσουν σπίτι· εσύ δεν πιστεύεις εμένα τον ίδιο;».

Σχόλια

1.      Το ουδέτερο δευτερόκλιτο ουσιαστικό ostium σχηματίζει τη γενική ενικού και με και χωρίς συναίρεση: osti και ostii.

2.      Το ρήμα dico, dixi, dictum, dicĕre σχηματίζει το δεύτερο ενικό προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: dic (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

3.      Το τεταρτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό domus, -us κλίνεται ως εξής:

             (ενικός αριθμός) domus, domus και domi, domui και domo, domum, domus,   

             domu και domo· (πληθυντικός αριθμός) domus, domuum και domorum, do-

             mibus, domus και domos, domus, domibus. Οι τύποι του ενικού αριθμού do-

             mi, domum και domo δηλώνουν αντίστοιχα τις τρεις επιρρηματικές σχέ-

             σεις του τόπου: στάση σε τόπο, κίνηση σε τόπο και κίνηση από τόπο.

4.      H αφαιρετική ενικού iussu ανήκει στο άχρηστο στις άλλες πτώσεις ουσιαστικό iussus, -us* (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών).

5.      Τα ρήματα accipio, -epi, -eptum, -ĕre και facio, feci, factum, facĕre ανήκουν στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77, § 84)· ειδικότερα το ρήμα facio, όταν είναι απλό, σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: fac (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

6.      Για την κλίση της ερωτηματικής ουσιαστικής αντωνυμίας quis, quid βλ. ΛΓ σ. 46, § 61.

7.      Η αφαιρετική diebus είναι μέτρου ή διαφοράς, καθότι εξαρτημένη από το επίρρημα post.

8.      Τα ρήματα indignor, indignatus sum, indignatum, indignari και mentior, mentitus sum, mentitum, mentiri είναι αποθετικά της πρώτης και τέταρτης συζυγίας αντίστοιχα (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

9.      Το ρήμα inquam είναι ελλειπτικό (βλ. ΛΓ σ. 92, § 98, 2).

10.   Για την κλίση του ανώμαλου ρήματος volo, volui, velle βλ. ΛΓ σ. 88-89, § 95.

11.   Οι τύποι προστακτικής μέλλοντα scito, scitote του ρήματος scio, scivi (scii), scitum, scire αναπληρώνουν την προστακτική του ενεστώτα (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 38, Παρ. 5).

12.   Το τριτόκλιτο επίθετο impudens, -ntis είναι μονοκατάληκτο.

Ασκήσεις:

1.      domi, domini, homo impudens: να κλιθούν και στους δύο αριθμούς.

2.      illam, quid, ipsi: να κλιθούν οι αντωνυμίες στα τρία γένη.

3α.  dixisset, fecerit: να κλιθεί η προστακτική ενεστώτα και μέλλοντα.    

       3β.  vis: να κλιθεί το ρήμα στους τύπους που διαφοροποιούνται από την τρίτη συζυγία.

ΜΑΘΗΜΑ 25: ΠΩΣ ΕΝΑ ΣΥΚΟ ΣΤΑΘΗΚΕ ΑΦΟΡΜΗ ΝΑ ΚΑΤΑΣΤΡΑΦΕΙ Η 

                          ΚΑΡΧΗΔΟΝΑ

Ο Κάτωνας κάποια μέρα έφερε στο Βουλευτήριο ένα πρώιμο σύκο από την Καρχηδόνα και, δείχνοντάς το στους Συγκλητικούς, είπε: «Σας ερωτώ πότε νομίζετε πως αυτό το σύκο κόπηκε από το δέντρο». Όταν όλοι είπαν ότι ήταν φρέσκο, είπε: «Κι όμως να ξέρετε ότι πριν από τρεις μέρες κόπηκε στην Καρχηδόνα. Τόσο κοντά από τα τείχη έχουμε τον εχθρό! Επομένως, να φυλάγεστε από τον κίνδυνο, να προστατεύετε την πατρίδα. Μην έχετε εμπιστοσύνη στις δυνάμεις της πόλης [Ρώμης]. Να αποβάλετε την υπερβολική αυτοπεποίθησή σας (επιλέξει: την αυτοπεποίθηση που είναι σε σας υπερβολική). Μην πιστέψετε πως θα φροντίσει κανείς για την πατρίδα, εάν δεν φροντίσετε εσείς οι ίδιοι γι’αυτήν. Να θυμάστε ότι κάποτε η πολιτεία μας βρέθηκε στον έσχατο κίνδυνο». Κι αμέσως άρχισε ο τρίτος καρχηδονιακός πόλεμος, κατά τον οποίο καταστράφηκε η Καρχηδόνα. 

Σχόλια 

1.      Το ρήμα affero (adfero), attuli, allatum, afferre είναι σύνθετο του  fero (βλ. ΛΓ σσ. 89-90, § 96 και Κατάλογο σύνθετων ρημάτων)· το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα είναι: affer.

2.      Για την κλίση της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας quidam, quaedam, quoddam βλ ΛΓ σ. 47, § 62, 5.

3.      Το πέμπτης κλίσεως ουσιαστικό dies, -ēi είναι αρσενικού γένους (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 112, Παρ. 1).

4.      Το πρωτόκλιτο ουσιαστικό curia, -ae έχει μόνον ενικό αριθμό (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών).

5.      Το θηλυκού γένους ουσιαστικό ficus, -i είναι ετερόκλιτο: κλίνεται ομαλά κατά τη δεύτερη κλίση, αλλά παίρνει και από την τέταρτη τους τύπους που λήγουν σε  -us και -u (βλ. ΛΓ σ. 25, § 34 Σημ.).

6.      Τα τριτόκλιτα επίθετα praecox, -cis και recens, -ntis είναι μονοκατάληκτα.

7.      Το ρήμα ostendo εμφανίζει δύο τύπους σουπίνου: ostentum και ostensum (βλ. Κατάλογο ρημάτων με δύο τύπους στο σουπίνο).

8.      Το ουσιαστικό pater, -ris στον πληθυντικό σημαίνει επιπλέον: Συγκλητικοί (όπως εδώ) και πατρίκιοι (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών)· επίσης, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού: patrum (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

9.      Το τριτόκλιτο ουσιαστικό arbor, -is, μολονότι λήγει σε -or, είναι θηλυκού γένους (βλ. Το γένος των ονομάτων της Λατινικής).

10.   Ο τύπος προστακτικής scitote αναπληρώνει την ελλείπουσα προστακτική ενεστώτα (βλ. Παρ. 5 οικείου μαθήματος).

11.   Το επίρρημα prope σχηματίζει τα παραθετικά του: propius, proxime (βλ. ΛΓ σ. 39, § 53).

12.   Το ουσιαστικό murus, -i, ενώ στον ενικό αριθμό σημαίνει: τείχος και τοίχος, στον πληθυντικό σημαίνει μόνο: τείχη.

13.   Το τριτόκλιτο ουσιαστικό hostis, -is , λόγω του ότι είναι ισοσύλλαβο, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium και την αιτιατική πληθυντικού και σε -es και σε -is (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

14.   Το ρήμα tutor, tutatus sum, tutatum, tutari είναι αποθετικό της πρώτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

15.   Το τριτόκλιτο ουσιαστικό (οps), -is είναι ελλειπτικό στον ενικό αριθμό, αφού σχηματίζει μόνο γενική, αιτιατική και αφαιρετική: opis, opem και ope· επίσης, ενώ στον ενικό αριθμό σημαίνει: βοήθεια, στον πληθυντικό σημαίνει: δυνάμεις, πλούτη (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών).

16.   Για την κλίση του ανώμαλου ρήματος nolo, nolui, nolle βλ. ΛΓ σσ. 88-89, § 95.

17.   Το ρήμα confidο, confisus sum, confisum, confidĕre είναι ημιαποθετικό (βλ. ΛΓ σ. 75, § 81, 1 και Κατάλογο ημιαποθετικών ρημάτων).

18.   Οι περιφράσεις nolite confidere και neminem credideritis δηλώνουν την απαγόρευση (βλ. Παρ. 4 οικείου μαθήματος).

19.   Το δευτερόκλιτο επίθετο nimius, -a, -um λόγω σημασίας δεν σχηματίζει παραθετικά.

20.   Η αντωνυμία nemo (<ne+homo) είναι αόριστη ουσιαστική· για την κλίση της βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 11.

21.   Neminem credideritis patriae consulturum esse, nisi vos ipsi patriae consulueritis: πλαγιωμένος/εξαρτημένος υποθετικός λόγος, επειδή η απόδοση βρίσκεται μέσα στο ειδικό απαρέμφατο consulturum esse· ευθύς θα είχε την εξής μορφή: nemo patriae consulet, nisi vos ipsi patriae consulueritis (1^ο είδος). Διευκρίνιση: το  consulueritis του πλαγιωμένου/εξαρτημένου υποθετικού λόγου είναι υποτακτική παρακειμένου, ενώ του ευθέος οριστική συντελεσμένου μέλλοντα.

22.   Για το ελλειπτικό ρήμα memini, meminisse βλ. ΛΓ σ. 91, § 98, 1· οι τύποι  προστακτικής memento, mementote λειτουργούν ως προστακτική ενεστώτα, καθότι και το ίδιο το ρήμα, αν και βρίσκεται σε παρακείμενο χρόνο, έχει ενεστωτική σημασία.

1.      Η περίφραση res publica κλίνεται κανονικά και στα δύο συστατικά της μέρη (res κατά την πέμπτη κλίση, publica κατά την πρώτη κλίση) με τη διαφορά ότι στον ενικό αριθμό σημαίνει: πολιτεία, ενώ στον πληθυντικό: οι δημόσιες υποθέσεις. 

23.   Το δευτερόκλιτο επίθετο exterus, -a, -um παρουσιάζει διπλό τύπο στον υπερθετικό βαθμό: extremus και extimus (βλ. ΛΓ σ. 37, § 51).

Ασκήσεις

1.      Να κλιθούν τα ουσιαστικά: curiam, ficum, patribus, muris, hostem, opibus και οι συνεκφορές: rem publicam, quodam die και extremo discrimine.

2.      Να αντικατασταθούν χρονικά τα ρήματα του κειμένου που βρίσκονται σε υποτακτική έγκλιση ή απαρέμφατο.

3.      Να κλιθούν οι προστακτικές του κειμένου σε ενεστώτα και μέλλοντα χρόνο.

4.      nolite confidere, neminem credideritis: να επαναδιατυπωθούν οι εκφράσεις με τον άλλο τρόπο απαγόρευσης.

5.      praecocem, recentem, prope, nimia, extremo:  να δοθούν τα παραθετικά στον ίδιο ακριβώς τύπο.

ΜΑΘΗΜΑ 27: ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΩΡΙΜΑΖΕΙ ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΡΠΟΙ

Όταν ο Άκκιος ήλθε από την πόλη Ρώμη στον Τάραντα, όπου ο Πακούβιος είχε αποσυρθεί σε μεγάλη ήδη ηλικία, κατέλυσε σε αυτόν (έμεινε στο σπίτι του). Ο Άκκιος, που ήταν πολύ μικρότερος στην ηλικία, διάβασε σε αυτόν, επειδή το επιθυμούσε, την τραγωδία του που ονομάζεται ‘Ατρεύς’. Τότε ο Πακούβιος είπε ότι αυτά που είχε γράψει [ο Άκκιος] ήταν βέβαια ηχηρά και μεγαλοπρεπή, αλλά όμως του φαίνονταν κάπως σκληρά και πικρά. «Έτσι είναι» είπε ο Άκκιος «όπως το λες· κι ούτε βέβαια μετανιώνω γι’αυτό· γιατί ελπίζω πως θα είναι καλύτερα αυτά που θα γράψω στη συνέχεια. Γιατί λένε ότι αυτό που υπάρχει στους καρπούς, το ίδιο υπάρχει και στα πνεύματα· αυτοί που γεννιούνται σκληροί και πικροί, αργότερα γίνονται γλυκοί και ευχάριστοι· αλλά αυτοί που γεννιούνται αμέσως (από την αρχή) μαραμένοι και μαλακοί, αργότερα δεν γίνονται ώριμοι αλλά σάπιοι (δεν ωριμάζουν, αλλά σαπίζουν).

Σχόλια

1.      Τα τριτόκλιτα επίθετα grandis, -e και mitis, -e είναι δικατάληκτα. Το επίρρημα που σχηματίζεται από το δεύτερο επίθετο λήγει στο θετικό σε -e: mite.

2.      Το τριτόκλιτο θηλυκό ουσιαστικό aetas, -atis σχηματίζει τη γενική πληθυντικού και με τις δύο καταλήξεις: aetatum και aetatium (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως).

3.      Το τρίτης συζυγίας ρήμα με αρχικούς χρόνους deverto, deverti, deversum, devertĕre είναι ‘κανονικό’· εντούτοις, με αρχικούς χρόνους devertor, deverti, deversum, deverti είναι και ημιαποθετικό· αυτό πρακτικά σημαίνει ότι χρονικά πρέπει να αντικατασταθεί και με τις δύο μορφές του (βλ. Κατάλογο ημιαποθετικών ρημάτων).

4.      Τα minor και meliora είναι συγκριτικοί βαθμοί αντίστοιχα των επιθέτων parvus, -a, -um και bonus, -a, -um (βλ. ΛΓ σ. 36, § 49).

5.      Η αφαιρετική natu μπορεί να θεωρηθεί πως ανήκει στο άχρηστο στις υπόλοιπες πτώσεις τεταρτόκλιτο ουσιαστικό natus, -us* (βλ. Κατάλογο ουσιαστικών Δ΄ κλίσης) ή στο σουπίνο του ρήματος  nascor, natus sum, natum, nasci (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων)· η μετοχή μέλλοντα του nascor σπάνια και nasciturus.

6.      Το τρίτης συζυγίας ρήμα dico, dixi, dictum, dicĕre σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: dic (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

7.      Τα δευτερόκλιτα επίθετα sonōrus, -a, -um και matūrus, -a, -um δεν συγκόπτουν την κατάληξη στο αρσενικό γένος, γιατί  το προηγούμενο του χαρακτήρα r φωνήεν είναι μακρόχρονο. Το δεύτερο επίθετο (maturus, -a, -um) σχηματίζει διπλό τύπο υπερθετικού βαθμού: maturissimus και maturrimus (βλ. ΛΓ σ. 35, § 47 Σημ.).

8.      Το επίρρημα, που σχηματίζεται από το επίθετο durus, -a, -um, λήγει στο θετικό βαθμό και σε -e και σε -ter: dure και duriter.

9.      Τα ρήματα  inquam και aio είναι ελλειπτικά (βλ. ΛΓ σ. 92, § 98, 2 α΄ και β΄).

10.   Το fore είναι δεύτερος τύπος απαρεμφάτου μέλλοντα του ρήματος sum, fui, esse αντί του futurum esse.

11.   Το δευτερόκλιτο ουδέτερο ουσιαστικό ingenium σχηματίζει τη γενική ενικού και με και χωρίς συναίρεση: ingeni και ingenii.

12.   Το ρήμα fio, factus sum, fiĕri λειτουργεί ως παθητικό του facio, feci, factum, facĕre, όταν το τελευταίο είναι απλό στην ενεργητική φωνή (για την κλίση του  fio βλ. ΛΓ σσ. 90-91, § 97).

13.   Το επίθετο puter εμφανίζει στην ονομαστική και κλητική ενικού του αρσενικού γένους και τον τύπο putris· λόγω σημασίας δεν σχηματίζει παραθετικά.

ΜΑΘΗΜΑ 28: ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΕΝΟΣ ΔΡΑΠΕΤΗ ΔΟΥΛΟΥ

Του Αισώπου μας ο δούλος Λίκινος, που είναι γνωστός σου, δραπέτευσε από τη Ρώμη στην Αθήνα. Αυτός στην Αθήνα έζησε για λίγους μήνες ως ελεύθερος κοντά στον επικούρειο Πάτρωνα και από εκεί έφυγε στην Ασία. Αργότερα κάποιος Πλάτων από τις Σάρδεις, όταν έμαθε από επιστολή του Αισώπου ότι αυτός ήταν δραπέτης, τον συνέλαβε και τον παρέδωσε στη φυλακή στην Έφεσο. Εσύ, παρακαλώ, αναζήτησε τα ίχνη του ανθρώπου και με πολύ μεγάλη επιμέλεια ή στείλε τον στη Ρώμη ή, επιστρέφοντας από την Έφεσο, φέρε τον μαζί σου. Μη σε απασχολήσει το αξίας άνθρωπος είναι (πόσο κοστίζει). Γιατί είναι μικρής αξίας όποιος είναι τόσο τιποτένιος (μασκαράς). Αλλά εξαιτίας της ελεεινής πράξης και του θράσους του δούλου ο Αίσωπος οργίστηκε τόσο πολύ, ώστε τίποτε δεν θα μπορούσε να του είναι πιο ευχάριστο από την επανάκτηση του δραπέτη. 

Σχόλια

1.      Το ρήμα fugio, fugi, fugitum*, fugĕre ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77, § 84)· παρόλο που έχει αμάρτυρο σουπίνο, σχηματίζει μετοχή ενεργητικού μέλλοντα fugiturus (βλ. οικείο λήμμα στη ΛΓ σ. 121 και Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά του χρόνους).

2.      Το τριτόκλιτο ισοσύλλαβο αρσενικού γένους ουσιαστικό mensis, -is διφορείται στη γενική πληθυντικού και λήγει και σε -um και σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως).

3.      Τα ρήματα abeo και redeo είναι σύνθετα  του eo, ivi (ii), itum, ire (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων)· για την κλίση του eo βλ. ΛΓ σσ. 86-87, § 93. Προσοχή επίσης στην κλίση της μετοχής ενεστώτα rediens, που στις πλάγιες πτώσεις του ενικού αριθμού και σε όλο τον πληθυντικό σχηματίζεται από το θέμα eunt-.

4.      Για την κλίση της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας quidam, quaedam, quoddam βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 5.

5.      Το πρωτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό  littera, -ae στον ενικό αριθμό σημαίνει: γράμμα του αλφαβήτου, ενώ στον πληθυντικό: επιστολή, Γράμματα (βλ. ΛΓ σ. 27, § 34, 4β΄ Σημ.).

6.      Το ρήμα trado, -didi, -ditum, -dĕre,  επειδή είναι σύνθετο του do με μονοσύλλαβη πρόθεση, είναι τρίτης συζυγίας.

7.      Το ρήμα quaeso είναι ελλειπτικό· βλ. ΛΓ σ. 93, § 98 2γ΄.

8.      Το επίθετο superus, -a, -um σχηματίζει δύο τύπους υπερθετικού βαθμού: supremus και summus (βλ. ΛΓ σ. 37, § 51).

9.      Στο tecum έχει συμβεί αναστροφή πρόθεσης, όπως συμβαίνει με την πρόθεση cum, όταν εξαρτά αφαιρετική της προσωπικής αντωνυμίας· ο εμπρόθετος προσδιορισμός cum te δηλώνει τη συνοδεία.

10.   Για την ακατάληκτη προστακτική dedūc βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.

11.   Η περίφραση noli spectare δηλώνει την απαγόρευση (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 38, Παρ. 4).

14.   Τα παραθετικά του επιθέτου parvus, -a, -um είναι ανώμαλα: minor, -us  και minimus, -a, -um (βλ. ΛΓ σ. 36, § 49).

12.   Το δευτερόκλιτο ουδέτερο ουσιαστικό pretium σχηματίζει τη γενική ενικού και με και χωρίς συναίρεση: preti και pretii.

13.   Το δευτερόκλιτο ουδέτερο ουσιαστικό nihilum, -i έχει μόνο γενική ενικού, που δηλώνει την αξία, και αφαιρετική ενικού, που δηλώνει το μέτρο ή τη διαφορά (βλ. Κατάλογο ανώμαλων ουσιαστικών).

14.   Το ρήμα adficio (afficio), adfeci, adfectum, adficĕre είναι σύνθετο του facio, που ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77, § 84)· επειδή έχει πρώτο συνθετικό πρόθεση (ad), αφενός σχηματίζει κανονικά όλη τη μέση φωνή (adficior, adfectus sum, adfici), αφετέρου παίρνει κατάληξη στο δεύτερο ενικό πρόσωπο της προστακτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής: adfice  (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

15.   Για την κλίση της αόριστης ουσιαστικής αντωνυμίας nihil βλ. ΛΓ σ. 48, § 62, 12.

16.   Για την κλίση του ρήματος possum, potui, posse βλ. ΛΓ σ. 85, § 91. 

ΜΑΘΗΜΑ 29: Ο ΟΚΤΑΒΙΑΝΟΣ, Ο ΠΑΠΟΥΤΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΡΑΚΙ

Όταν ο Οκταβιανός, μετά τη νίκη στο Άκτιο, επέστρεφε στη Ρώμη, πήγε να τον συναντήσει κάποιος άνθρωπος που κρατούσε ένα κοράκι· το είχε διδάξει να λέει τα εξής (λόγια): «Χαίρε, Καίσαρ, νικητή στρατηγέ». Ο Καίσαρας ενδιαφέρθηκε πολύ να αγοράσει το κοράκι· το αγόρασε, λοιπόν, είκοσι χιλιάδες σηστερτίους. Το παράδειγμα αυτό παρακίνησε κάποιον παπουτσή να διδάξει σε ένα κοράκι όμοιο χαιρετισμό. Για πολύ καιρό κόπιαζε μάταια· κάθε φορά που το πουλί δεν απαντούσε, ο παπουτσής συνήθιζε να λέει: «Έχασα το λάδι και τον κόπο (κρίμα στον κόπο μου)». Κάποτε επιτέλους το κοράκι έμαθε το χαιρετισμό, και ο παπουτσής, επιθυμώντας χρήματα, το έφερε στον Καίσαρα. Όταν ο Καίσαρας άκουσε το χαιρετισμό, είπε: «Στο σπίτι ακούω αρκετούς χαιρετισμούς τέτοιου είδους [που μου φτάνουν]». Τότε το κοράκι θυμήθηκε τα λόγια του κυρίου του: «Έχασα το λάδι και τον κόπο (κρίμα στον κόπο μου)». Στα λόγια αυτά ο Αύγουστος γέλασε και αγόρασε το πουλί σε τόση αξία, σε όση δεν είχε αγοράσει κανένα μέχρι τότε.

Σχόλια

1.      Το ρήμα redeo είναι σύνθετo  του eo, ivi (ii), itum, ire (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων)· για την κλίση του eo βλ. ΛΓ σ. 86-87, § 93.

2.      Για την κλίση της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας quidam, quaedam, quoddam βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 5.

3.      Το ρήμα occurro, occucurri/occurri, occursum, occcurrĕre, παρότι σύνθετο, εμφανίζει παρακείμενο και με και χωρίς αναδιπλασιασμό: occucurri και occurri (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

4.      Το τρίτης συζυγίας ρήμα dico, dixi, dictum, dicĕre σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: dic (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 σημ.).

5.      Το ave ή have είναι προστακτική ελλειπτικού ρήματος (βλ. ΛΓ σ. 93, § 98, 3).

6.      Τα παραθετικά του multum είναι ανώμαλα: plus, plurimum (βλ. ΛΓ σ. 39, § 54).

7.      Το αριθμητικό ουσιαστικό milia (=χιλιάδες) είναι πληθυντικός του άκλιτου mille (=χίλιοι) και κλίνεται όπως το tria χωρίς κλητική (βλ. ΛΓ σ. 56, § 68, 1).

8.      Το δευτερόκλιτο αρσενικού γένους ουσιαστικό sestertius σχηματίζει τη γενική ενικού και με και χωρίς συναίρεση (sestertii και sesterti) αλλά και τη γενική πληθυντικού και με την αρχαιότερη κατάληξη -um (πρβλ. τη γεν. πληθ. του deus: deorum και deum).

9.      Το τριτόκλιτο επίθετο par, -ris είναι τριγενές και μονοκατάληκτο.

10.   Το επίρρημα diu σχηματίζει τα παραθετικά του: diutius, diutissime (βλ. ΛΓ σ. 39, § 53).

11.   Το πρωτόκλιτο ουσιαστικό opera, -ae στον ενικό αριθμό σημαίνει: κόπος, ενώ στον πληθυντικό: εργάτες (βλ. ΛΓ σ. 27, § 34, 4 β΄ Σημ.).

15.   Το τριτόκλιτο θηλυκού γένους ισοσύλλαβο ουσιαστικό avis, -is σχηματίζει την αφαιρετική ενικού και σε -e και σε -i, ενώ τη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως).

16.   Το ρήμα soleo, solitus sum, solitum, solere είναι ημιαποθετικό της δεύτερης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 75, § 81, 1 και  Κατάλογο ημιαποθετικών ρημάτων).

12.   Το ρήμα disco, didici, discere στερείται σουπίνου (βλ. Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους) .

13.   Το ουσιαστικό pecunia, -ae δεν σχηματίζει λόγω σημασίας πληθυντικό αριθμό (βλ. Κατάλογο ανώμαλων ουσιαστικών).

14.   Το ρήμα affero (adfero), attuli, allatum, afferre είναι σύνθετο του  fero (βλ. ΛΓ σ. 89, § 96 και Κατάλογο σύνθετων ρημάτων)· το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα είναι: affer.

15.   Η αφαιρετική απόλυτη audita salutatione είναι νόθος, καθότι η παθητική μετοχή audita αντικαθιστά την ελλείπουσα στη λατινική γλώσσα μετοχή του ενεργητικού αορίστου (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 12, Παρατηρήσεις).

16.   Η γενική domi είναι επιρρηματικός προσδιορισμός που δηλώνει τη στάση σε τόπο· για την κλίση του τεταρτόκλιτου θηλυκού γένους ουσιαστικού domus, -us βλ. ΛΓ σ. 24, § 30, 3 (και Σημείωση).

17.   Το επίρρημα satis σχηματίζει μόνο συγκριτικό βαθμό: satius (βλ. ΛΓ σ. 39, § 54).

18.   Η δεικτική αντωνυμία talis, -e κλίνεται ως τριτόκλιτο δικατάληκτο επίθετο χωρίς βέβαια κλητική (βλ. ΛΓ. σ. 42, § 58, 4).

19.   Το τριτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό mens, -ntis, λόγω του ότι είναι περιττοσύλλαβο και το θέμα του λήγει σε δύο σύμφωνα, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε  -ium  (βλ. Καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

20.   Οι συσχετικές αντωνυμίες tantus, -a, -um (δεικτική, βλ. ΛΓ σ. 42, § 58, 5) και quantus, -a, -um (αναφορική, βλ. ΛΓ σ. 44, § 60, 3) κλίνονται ως δευτερόκλιτα τρικατάληκτα επίθετα χωρίς βέβαια κλητική.

21.   Για την αόριστη επιθετική αντωνυμία (ή: αντωνυμικό επίθετο) nullus, -a, -um βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 11 και ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 170· χαρακτηριστικό της κλίσης των αντωνυμικών επιθέτων είναι ότι στη γενική και δοτική ενικού αριθμού παίρνουν καταλήξεις αντωνυμιών και για τα τρία γένη (-ius, -i) και δεν σχηματίζουν κλητική.

ΜΑΘΗΜΑ 30: Ο ΛΟΥΚΙΝΙΟΣ ΜΟΥΡΗΝΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΗΘΗ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ

Αυτός όμως, κύριοι δικαστές, και βρέθηκε στην Ασία και ένα γενναιότατο άντρα, τον πατέρα του, βοήθησε πολύ στους κινδύνους, παρηγόρησε στις ταλαιπωρίες, συγχάρηκε για τη νίκη του. Και, εάν η Ασία έχει κάποια υποψία τρυφής, οφείλουμε να επαινούμε τον Μουρήνα, γιατί είδε την Ασία, αλλά στην Ασία έζησε με εγκράτεια.  Για το λόγο αυτόν οι κατήγοροι δεν κατηγόρησαν τον Μουρήνα για την Ασία (επιλέξει: για το όνομα ‘Ασία’), από την οποία δημιουργήθηκε έπαινος στην οικογένεια [του], υστεροφημία στο γένος [του], τιμή και δόξα στο όνομα [του], αλλά [τον κατηγόρησαν] για κάποιο όνειδος και ντροπή, που ή τη δέχτηκε στην Ασία ή την έφερε από την Ασία. Υπήρξε όμως δείγμα αντρείας το ότι υπηρέτησε στο στρατό σε αυτόν τον πόλεμο· υπήρξε δείγμα σεβασμού (προς τον πατέρα του) το ότι υπηρέτησε με πολύ μεγάλη προθυμία υπό τις διαταγές του στρατηγού πατέρα του· υπήρξε δείγμα καλής τύχης το ότι το τέλος της θητείας του συνέπεσε με τη νίκη και το θρίαμβο του πατέρα του.

Σχόλια       

1.    Το τριτόκλιτο ουσιαστικό iudex, -icis, παρότι λήγει σε -x, είναι αρσενικού γένους, επειδή το φυσικό γένος επικρατεί του γραμματικού.

2.    Το δευτερόκλιτο ουσιαστικό vir, viri είναι συγκοπτόμενο (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών).

3.    Το τριτόκλιτο ουσιαστικό pater, -ris είναι συγκοπτόμενο (βλ. ΛΓ σ. 18, § 24, 1 Σημ.) και στη γενική πληθυντικού λήγει σε  -um (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών της τρίτης κλίσης).

4.    Το επίθετο magnus, -a, -um σχηματίζει τα παραθετικά του ανώμαλα: maior, maius και maximus, -a, -um (βλ. ΛΓ σ. 36, § 49).

5.    Για την κλίση της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας quidam, quaedam, quoddam βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 5.

6.    Το πρωτόκλιτο ουσιαστικό luxuria, -ae ανήκει στα ‘αφθονούντα’ (abundantia), μια και κλίνεται και κατά την πέμπτη κλίση: luxuries, -ēi· και στις δύο όμως περιπτώσεις λόγω σημασίας δεν σχηματίζει πληθυντικό αριθμό (βλ. Κατάλογο ανώμαλων ουσιαστικών).

7.    Το ρήμα debeo, -ui, -itum, -ēre είναι σύνθετο του habeo (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

8.    Το επίρρημα continenter σχηματίζει ομαλά τα παραθετικά του: continentius, continentissime.

9.    Τα ρήματα obicio, obieci, obiectum, obicere και  suscipio, suscepi, susceptum, suscipere (σύνθετα των jacio και capio αντίστοιχα,  βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων) ανήκουν στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77, § 84).

10. Το τριτόκλιτο αρσενικού γένους ουσιαστικό honor, -ris εμφανίζει στην ονομαστική και κλητική ενικού και τον τύπο: honos (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών της τρίτης κλίσης).

11.  Για την κλίση της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας aliqui, aliqua, aliquod βλ. ΛΓ σσ. 46-47, § 62, 2. 

12. To δευτερόκλιτο ουδετέρου γένους ουσιαστικό flagitium σχηματίζει τη γενική ενικού και με και χωρίς συναίρεση: flagiti και flagitii.

13. To δευτερόκλιτο ουδετέρου γένους oυσιαστικό stipendium (γενική ενικού: -ii και -i), ενώ ‘κανονικά’ σημαίνει: μισθός, εδώ σημαίνει: στρατιωτικός μισθός, θητεία (βλ. Κατάλογο ανώμαλων ουσιαστικών).

14. Ο υπερθετικός βαθμός  libentissime έχει θετικό libenter και συγκριτικό libentius.

15. Το τριτόκλιτο ουσιαστικό finis, -is, αν και ισοσύλλαβο σε -is, είναι αρσενικού γένους· λόγω ισοσυλλαβίας στη γενική πληθυντικού λήγει σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών της τρίτης κλίσης). Στον ενικό σημαίνει: όριο, σύνορο, τέλος, ενώ στον πληθυντικό: σύνορα, περιοχή.

ΜΑΘΗΜΑ 31: Η ΓΕΝΝΑΙΟΤΗΤΑ ΔΕ ΒΓΑΙΝΕΙ ΠΑΝΤΑ ΣΕ ΚΑΛΟ

Κατά το λατινικό πόλεμο ο ύπατος Τίτος Μάνλιος, που καταγόταν από αριστοκρατική γενιά, είχε την αρχηγία του ρωμαϊκού στρατού. Όταν αυτός κάποτε αποχωρούσε από το στρατόπεδο, διέταξε να απέχουν όλοι από τη μάχη. Λίγο αργότερα όμως ο γιος του πέρασε έφιππος μπροστά από το στρατόπεδο των εχθρών και από τον αρχηγό τους προκλήθηκε σε μάχη με τα εξής λόγια: «Ας μονομαχήσουμε, για να κριθεί από την έκβαση της μονομαχίας πόσο ο λατίνος στρατιώτης υπερέχει του Ρωμαίου σε αντρεία». Τότε ο νεαρός, έχοντας εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και παρακινημένος από την επιθυμία να πολεμήσει, όρμησε στον αγώνα παρά τη διαταγή του υπάτου· και όντας πιο δυνατός από τον εχθρό, τον διαπέρασε με το δόρυ και τον γύμνωσε από τα όπλα (του αφαίρεσε τα όπλα). Αμέσως οι εχθροί αναζήτησαν τη σωτηρία στη φυγή. Αλλά ο ύπατος, όταν επέστρεψε στο στρατόπεδο, τιμώρησε σε θάνατο τον νεαρό, χάρη στον οποίο οι εχθροί είχαν τραπεί σε φυγή.

Σχόλια   

1.      Τα τριτόκλιτα επίθετα nobilis, -e, omnis, -e και singularis, -e είναι δικατάληκτα· τα δύο τελευταία λόγω σημασίας δεν σχηματίζουν παραθετικά.

2.      Το ρήμα nascor, natus sum, natum, nasci (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων) παρουσιάζει  μετοχή μέλλοντα σπάνια και nasciturus.

3.      Ο ρηματικός τύπος praefuit ανήκει στο praesum, praefui, praeesse (σύνθετο του sum), που έχει μετοχή ενεστώτα: praesens.

4.      Το ουσιαστικό castrum, -i στον ενικό σημαίνει: φρούριο, κάστρο, ενώ στον πληθυντικό castra, -orum: στρατόπεδο· με την πρώτη σημασία απαντά και με τη μορφή: castellum, -i (βλ. ΛΓ, σ. 27, § 34, 4 β΄, Σημ.).

5.      Το ρήμα abeo και  είναι σύνθετο  του eo, ivi (ii), itum, ire (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων)· για την κλίση του eo βλ. ΛΓ σ. 86-87, § 93.

6.      Το ρήμα edico, edixi, edictum, edicĕre (σύνθετο του dico) σχηματίζει το δεύτερο ενικό προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: edic (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

7.      Το ρήμα abstineo, -tinui, -tentum, -tinēre είναι σύνθετο του teneo (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

8.      Η αφαιρετική paulo είναι μέτρου ή διαφοράς, καθότι εξαρτημένη από το επίρρημα post· το ίδιο ισχύει και για την επίσης αφαιρετική quanto, λόγω εξάρτησης από το συγκριτικής σημασία ρήμα antecellat.

9.      Το ουσιαστικό filius σχηματίζει τη γενική ενικού filii και (με συναίρεση) fili,  ενώ την κλητική ενικού μόνο fili (πάλι με συναίρεση)· βλ. ΛΓ  σ. 15, § 19, 2 και 3.

10.   To τριτόκλιτο αρσενικού και θηλυκού γένους ουσιαστικό hostis, -is λόγω ισοσυλλαβίας σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών της τρίτης κλίσης).

11.   Το ρήμα congredior, congressus sum, congressum, congredi είναι αποθετικό (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων) και παράλληλα ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σσ. 77-79, § 84).

12.   Το τρίτης συζυγίας ρήμα cerno, crevi, cretum*, cernere έχει σουπίνο αμάρτυρο (βλ. Κατάλογο ελλειπτικών ρημάτων)· για το λόγο αυτό δανείζεται παθητική μετοχή από το συνώνυμό του conspicio, -exi, -ectum, -spicĕre [ανήκει και αυτό στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σσ. 77-79, § 84)]: conspectus.

13.   Το ρήμα antecello, antecellĕre είναι ελλειπτικό κατά τον παρακείμενο και το σουπίνο (Κατάλογο ελλειπτικών ρημάτων).

14.   H μετοχή ενεστώτα adulescens, -ntis είναι ουσιαστικοποιημένη· για το λόγο αυτό θα κλιθεί ως ουσιαστικό, με την αφαιρετική ενικού σε -e και τη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σσ. 145-6, Παρ. 2).

15.   Για την κλίση του ανώμαλου ουσιαστικού vis βλ. ΛΓ σ. 22, § 27, 6.

16.   Το ρήμα confidο, confisus sum, confisum, confidĕre είναι ημιαποθετικό (βλ. ΛΓ σ. 75, § 81, 1 και Κατάλογο ημιαποθετικών ρημάτων).

17.   H αφαιρετική ενικού iniussu ανήκει στο άχρηστο στις άλλες πτώσεις ουσιαστικό iniussus, -us* (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών).

18.   Το ουδέτερο ουσιαστικό arma, -orum είναι μόνο πληθυντικού αριθμού (plurale tantum)· βλ. ΛΓ σ. 26, § 34, 4 Α΄ β΄).

19.   Το ρήμα revertor λειτουργεί άλλοτε ως αποθετικό, όταν εμφανίζει μέσο παρακείμενο reversus sum, και άλλοτε ως ημιαποθετικό (όπως εδώ), όταν εμφανίζει ενεργητικό παρακείμενο reverti· και στις δύο πάντως περιπτώσεις καλό είναι να αντικαθίσταται χρονικά και με τις δύο μορφές του (βλ. Κατάλογο αποθετικών και ημιαποθετικών ρημάτων).

20.   Η αφαιρετική του ουσιαστικού opera, -ae (βλ. Σχόλια μαθήματος 29) με τη γενική προσώπου cuius δηλώνει περιφραστικά το μέσο (βλ. Παρ. 3 οικείου κεφαλαίου).

21.   Το τριτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό mors, -rtis, λόγω του ότι είναι μονοσύλλαβο που το θέμα του λήγει σε δύο σύμφωνα, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών της τρίτης κλίσης).

MAΘΗΜΑ 32: ΕΝΑΣ ΠΑΝΗΓΥΡΙΚΟΣ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Όλα τα βιβλία είναι γεμάτα, οι λόγοι των σοφών γεμάτοι, η αρχαιότητα γεμάτη από πρότυπα υποδειγματικής συμπεριφοράς· όλα αυτά θα έμεναν στην  αφάνεια, εάν δεν τα πλησίαζε το φως των Γραμμάτων. Πόσο πολλές εικόνες γενναιοτάτων αντρών μας κληροδότησαν και οι έλληνες και οι λατίνοι συγγραφείς -όχι μόνο για να τις ατενίζουμε, αλλά και για να τις μιμούμαστε!  Αυτές εγώ έβαζα πάντα μπροστά μου ως παράδειγμα, επιθυμώντας να διοικώ σωστά και να διαχειρίζομαι την πολιτεία. Διαμόρφωνα την ψυχή και το νου μου με το να λατρεύω και να αναλογίζομαι ανθρώπους διακεκριμένους. Γιατί έτσι -επιζητώντας δηλ. τον έπαινο και την τιμή μόνο και θεωρώντας πως έχουν μικρή αξία όλα τα βάσανα του σώματος και όλοι οι κίνδυνοι του θανάτου- μπόρεσα να ριχτώ σε τόσο πολλούς και τόσο μεγάλους αγώνες για τη σωτηρία σας.

Σχόλια

1.      Το τριτόκλιτο επίθετο omnis, -e είναι δικατάληκτo· λόγω σημασίας δεν σχηματίζει παραθετικά.

2.      Το δευτερόκλιτο ουσιαστικό lĭber, -bri είναι συγκοπτόμενο (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών).

3.      H μετοχή ενεστώτα sapiens, -ntis είναι ουσιαστικοποιημένη· για το λόγο αυτό θα κλιθεί ως ουσιαστικό, με την αφαιρετική ενικού σε -e και τη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σσ. 145-6, Παρ. 2).

4.      To ρήμα  iaceo, iacui, iacitum*, iacēre, αν και έχει σουπίνο αμάρτυρο, εμφανίζει μετοχή μέλλοντα: iaciturus (βλ. ΛΓ σ. 123 και Κατάλογο ελλειπτικών ρημάτων).

5.      To oυσιαστικό tenebrae, -arum έχει μόνο πληθυντικό (plurale tantum)· βλ. ΛΓ σ. 26, § 34, 4 β΄.

6.      Το πρωτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό  littera, -ae στον ενικό αριθμό σημαίνει: γράμμα του αλφαβήτου, ενώ στον πληθυντικό: επιστολή, Γράμματα (βλ. ΛΓ σ. 27, § 34, 4 β΄ Σημ.).

7.      Το επίθετο multi, -ae, -a έχει ανώμαλα παραθετικά: plures, -a και plurimi, -ae, -a (βλ. ΛΓ σ. 36, § 49).

8.      Το δευτερόκλιτο ουσιαστικό vir, viri είναι συγκοπτόμενο (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών).

9.      Τα ρήματα intueor, intuitus sum, intuitum, intuēri και imitor, imitatus sum, imitatum, imitari είναι αποθετικά της δεύτερης και πρώτης συζυγίας αντίστοιχα (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων)· κατά τη ΛΓ σ. 123 το ρήμα intueor έχει παρακείμενο aspexi (<aspicio).

10.   Για τα ανώμαλα παραθετικά του επιρρήματος bene βλ. ΛΓ σ. 38, § 53.

11.   Η περίφραση res publica κλίνεται κανονικά και στα δύο συστατικά της μέρη (res κατά την πέμπτη κλίση, publica κατά την πρώτη κλίση) με τη διαφορά ότι στον ενικό αριθμό σημαίνει: πολιτεία, ενώ στον πληθυντικό: οι δημόσιες υποθέσεις. 

12.   Το τριτόκλιτο επίθετο excellens, -ntis είναι μονοκατάληκτο (ουσιαστικά πρόκειται για τη μετοχή ενεστώτα του ρήματος excello, -ui, -celsum, -ĕre).

13.   Τα τριτόκλιτα θηλυκού γένους ουσιαστικά mens, -ntis και mors, -rtis, λόγω του ότι είναι μονοσύλλαβα που το θέμα τους λήγει σε δύο σύμφωνα, σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών της τρίτης κλίσης).

14.   Για τα ανώμαλα παραθετικά του επιθέτου parvus, -a, -um βλ. ΛΓ σ. 36, § 49.

15.   Οι αντωνυμίες tot και tantus, -a, -um είναι δεικτικές (βλ. ΛΓ σ. 42, § 58, 5 και 6)· η πρώτη είναι άκλιτη και προσδιορίζει ονόματα πληθυντικού αριθμού, ενώ η δεύτερη κλίνεται ως δευτερόκλιτο επίθετο, χωρίς βέβαια κλητική.

16.   Η κτητική αντωνυμία vester, -ra, -rum κλίνεται ως δευτερόκλιτο τριγενές και τρικατάληκτο επίθετο, με το αρσενικό γένος συγκοπτόμενο (βλ. σ. 41, § 57).

17.   Το ρήμα obicio, obieci, obiectum, obicere (σύνθετο του jacio,  βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων) ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σσ. 77-79, § 84).

18.   Για την κλίση του ρήματος possum, potui, posse βλ. ΛΓ σ. 85, § 91.

MAΘHMA 34: Ο ΣΚΙΠΙΩΝΑΣ Ο ΑΦΡΙΚΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΛΗΣΤΑΡΧΟΙ

Όταν ο Αφρικανός βρισκόταν στο Λίτερνο, πολλοί αρχηγοί των ληστών ήλθαν σε αυτόν κατά τύχη, για να τον χαιρετήσουν επίσημα. Τότε ο Σκιπίων, επειδή νόμισε πως αυτοί είχαν έλθει, για να συλλάβουν αυτόν τον ίδιο, τοποθέτησε στο σπίτι φρουρά από δούλους του σπιτιού. Όταν παρατήρησαν αυτό οι ληστές, αφού πέταξαν μακριά τα όπλα, πλησίασαν την πόρτα και με δυνατή φωνή ανάγγειλαν στον Σκιπίωνα (να το ακούς και να μην το πιστεύεις!) ότι είχαν έλθει, για να θαυμάσουν την αντρεία του. Όταν οι δούλοι του σπιτιού ανέφεραν αυτά (τα λόγια) στον Σκιπίωνα, αυτός έδωσε εντολή να ανοίξουν τις πόρτες και να βάλουν αυτούς μέσα. Οι ληστές προσκύνησαν τις παραστάδες της πόρτας σαν ιερό ναό και με πάθος φίλησαν το δεξί χέρι του Σκιπίωνα. Αφού άφησαν μπροστά στην είσοδο (τέτοια) δώρα που συνηθίζουν να προσφέρουν οι άνθρωποι στους αθάνατους θεούς, επέστρεψαν στον τόπο τους.

Σχόλια  

1.      Το επίθετο complures, -(i)a [<cum+plures: συγκριτικός βαθμός του επιθέτου multi (βλ. ΛΓ σ. 36, § 49)] σχηματίζει το ουδέτερο γένος και με τις δύο καταλήξεις: complura και compluria, ενώ τη γενική πληθυντικού πάντα σε -ium.

2.      Το τριτόκλιτο περιττοσύλλαβο ουσιαστικό praedo, -onis, μολονότι λήγει σε -do, είναι αρσενικού γένους.

3.      Ο τύπος forte είναι αφαιρετική ενικού του άχρηστου στις άλλες πτώσεις ουσιαστικού fors, -rtis* (βλ. ΛΓ σ. 27, § 34 Β΄ Σημ. και Κατάλογο ανώμαλων ουσιαστικών).

4.      Ο ρηματικός τύπος existimasset χρησιμοποιείται αντί του ασυναίρετου existimavisset (βλ. ΛΓ σ. 76, § 83).

5.      Το δευτερόκλιτο ουδέτερου γένους ουσιαστικό praesidium σχηματίζει τη γενική ενικού και με και χωρίς συναίρεση: praesidii και  praesidi.

6.      Το ουσιαστικό domestici, -orum με τη σημασία: δούλοι του σπιτιού (<domus) έχει μόνο πληθυντικό αριθμό, καθότι στον ενικό είναι επίθετο domesticus, -a, -um και σημαίνει: οικιακός (βλ. Κατάλογο ανώμαλων ουσιαστικών).

7.      Το ρήμα abicio, abieci, abiectum, abicere (σύνθετο του jacio,  βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων) ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σσ. 77-79, § 84).

8.      Το ουδέτερο ουσιαστικό arma, -orum είναι μόνο πληθυντικού αριθμού (plurale tantum)· βλ. ΛΓ σ. 26, § 34, 4 Α΄ β΄).

9.      Tα τριτόκλιτα επίθετα incredibilis, -e και immortalis, -e είναι δικατάληκτα· το δεύτερο λόγω σημασίας δεν σχηματίζει παραθετικά.

10.   Τα ρήματα admirοr- admiratus sum- admiratum- admirari, veneror- veneratus sum-veneratum- venerari και osculor- osculatus sum- osculatum- osculari είναι αποθετικά της πρώτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

11.   Το ρήμα refero, re(t)tuli, relatum, referre [σύνθετο του  fero (βλ. ΛΓ σσ. 89-90, § 96 και Κατάλογο σύνθετων ρημάτων)] γράφεται και με δύο tt στον παρακείμενο και στους χρόνους που παράγονται από αυτόν.

12.   Το τριτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό foris, -is είναι πιο συνηθισμένο σε πληθυντικό αριθμό: fores, -ium.

13.   To τριτόκλιτο ουσιαστικό postis, -is, αν και ισοσύλλαβο σε -is, είναι αρσενικού γένους (βλ. Το γένος των ονομάτων της Λατινικής).

14.   tamquam sanctum templum: πρόκειται για ελλειπτική παραβολική-υποθετική πρόταση, που ολοκληρωμένη θα είχε τη μορφή: tamquam sanctum templum essent (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου σ. 122, Παρ. 2 Σημ.).

15.   Το δευτερόκλιτο επίθετο dexter, -ra, -um [συγκοπτόμενο κατά το αρσενικό γένος (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων επιθέτων)] έχει ουσιαστικοποιηθεί κατά παράλειψη του ουσιαστικού manus (=χέρι). Ως επίθετο σχηματίζει παραθετικά: dexterior, -ius και dextimus, -a, -um.

16.   Για την κλίση του ουσιαστικού deus, -i βλ. ΛΓ σ. 15, § 19, 1· σε περίπτωση κλίσης της περίφρασης deus immortalis , αυτή δεν θα έχει κλητική στον ενικό αριθμό.

17.   Το ρήμα soleo, solitus sum, solitum, solere είναι ημιαποθετικό της δεύτερης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 75, § 81, 1 και  Κατάλογο ημιαποθετικών ρημάτων).

18.   Το τεταρτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό domus, -us κλίνεται ως εξής:

 (ενικός αριθμός) domus, domus και domi, domui και domo, domum, domus,   

 domu και domo· (πληθυντικός αριθμός) domus, domuum και domorum, domibus,   

 domus και domos, domus, domibus. Οι τύποι του ενικού αριθμού domi, domum και  

domo δηλώνουν αντίστοιχα τις τρεις επιρρηματικές σχέσεις του τόπου: στάση σε τόπο, κίνηση σε τόπο, κίνηση από τόπο.

19.   Το ρήμα revertor λειτουργεί άλλοτε ως αποθετικό, όταν εμφανίζει μέσο παρακείμενο reversus sum, και άλλοτε ως ημιαποθετικό (όπως εδώ), όταν εμφανίζει ενεργητικό παρακείμενο reverti· και στις δύο πάντως περιπτώσεις καλό είναι να αντικαθίσταται χρονικά και με τις δύο μορφές του (βλ. Κατάλογο αποθετικών και ημιαποθετικών ρημάτων).

MAΘHMA 36: ΜΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΔΩΡΟΔΟΚΙΑΣ

Ο Μάνιος Κούριος Δεντάτος ήταν πάρα πολύ ολιγαρκής, για να μπορεί να περιφρονεί τα πλούτη. Κάποια μέρα ήλθαν σε αυτόν απεσταλμένοι των Σαμνιτών. Εκείνος παρουσιάστηκε για να τον δουν να κάθεται σε σκαμνί δίπλα στη φωτιά και να γευματίζει από ξύλινο πιάτο. Περιφρόνησε τα πλούτη των Σαμνιτών και οι Σαμνίτες θαύμασαν τη φτώχια του. Γιατί, ενώ έφεραν σε αυτόν πολύ χρυσάφι (επιλέξει: μεγάλη ποσότητα χρυσού) σταλμένο από το δημόσιο ταμείο, για να το χρησιμοποιήσει, χαλάρωσε (μαλάκωσε) το (αυστηρό του) πρόσωπο με το γέλιο και αμέσως είπε: «Πρεσβευτές περιττής, για να μην πω ανόητης, πρεσβείας, να πείτε στους Σαμνίτες ότι ο Μάνιος Κούριος προτιμά να δίνει εντολές σε πλούσιους από το να γίνει ο ίδιος πλούσιος· και να θυμάστε ότι εγώ ούτε στη μάχη μπορώ να νικηθώ ούτε με χρήματα να διαφθαρώ».

Σχόλια    

1.      Το maxima είναι υπερθετικός βαθμός του επιθέτου magnus, -a, -um (συγκριτικός: maior, -ius· βλ. ΛΓ, σ. 36, § 49).

2.      Το ρήμα utor, usus sum, usum, uti είναι αποθετικό τρίτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων) και συντάσσεται με αφαιρετική.

3.      Ο συγκριτικός facilius έχει θετικό facile, παρά τον κανόνα, και υπερθετικό facillime (βλ. ΛΓ σ. 38, § 53).

4.      Το ουσιαστικό divitiae, -arum είναι μόνον πληθυντικού αριθμού (plurale tantum)· βλ. ΛΓ σ. 26, § 34, 4 β΄.

5.      Για την κλίση του ρήματος possum, potui, posse βλ. ΛΓ σ. 85, § 91.

6.      Το πεμπτόκλιτο ουσιαστικό dies, -ēi είναι αρσενικού γένους, όταν σημαίνει: ημέρα (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 112, Παρ. 1).

7.      Για την κλίση της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας quidam, quaedam, quoddam βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 5.

8.      Το εθνωνυμικό Samnis, -itis λήγει στη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. ΛΓ σ. 21, § 26, 4 β΄ και Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών της τρίτης κλίσης).

9.      Το ρήμα assideo, -sedi, -sessum, assidēre είναι σύνθετο του sedeo (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

10.   Το δευτερόκλιτο επίθετο ligneus, -a, -um λόγω σημασίας δεν σχηματίζει παραθετικά.

11.   Το γερουνδιακό spectandum, λόγω εξάρτησης από το ρήμα se praebuit, δηλώνει το σκοπό (βλ. Παρ. 3 οικείου κεφαλαίου).

12.   Το ρήμα praebeo, -ui, -itum, -ēre είναι σύνθετο του habeo (Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

13.   Το ρήμα miror, miratus sum, miratum, mirari είναι αποθετικό της πρώτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

14.   Τα ουσιαστικά pecunia, -ae και aurum, -i δεν σχηματίζουν λόγω σημασίας πληθυντικό αριθμό (βλ. Κατάλογο ανώμαλων ουσιαστικών).

15.   Το ρήμα affero (adfero), attuli, allatum, afferre είναι σύνθετο του  fero (βλ. ΛΓ σ. 89-90, § 96 και Κατάλογο σύνθετων ρημάτων)· το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα είναι: affer.

16.   Το τρίτης συζυγίας ρήμα dico, dixi, dictum, dicĕre σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: dic (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

17.   To δευτερόκλιτο επίθετο supervacaneus, -a, -um λόγω σημασίας δεν σχηματίζει παραθετικά.

18.   Η δευτερεύουσα πρόταση ne dicam ineptae είναι τελική παρενθετική· για το λόγο αυτό η εκφορά της δεν επηρεάζεται από τους κανόνες της Ακολουθίας των Χρόνων.

19.   Το δευτερόκλιτο αρσενικού γένους ουσιαστικό minister, -ri είναι συγκοπτόμενο (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών).

19.   Για την κλίση του ανώμαλου ρήματος malo, malui, malle (<magis+volo) βλ. ΛΓ σσ. 88-89, § 95.

20.   Το τριτόκλιτο επίθετο locuples, -etis είναι μονοκατάληκτο· το αντίστοιχο επίρρημα έχει στο θετικό βαθμό, κατ’εξαίρεση, κατάληξη -e: locuplete.

21.   Για την κλίση του ρήματος fio, factus sum, fiĕri βλ. ΛΓ σ. 90-91, § 97.

22.   Για το ελλειπτικό ρήμα memini, meminisse βλ. ΛΓ σ. 91, § 98, 1· οι τύποι  προστακτικής memento, mementote λειτουργούν ως προστακτική ενεστώτα, καθότι και το ίδιο το ρήμα, αν και βρίσκεται σε παρακείμενο χρόνο, έχει ενεστωτική σημασία.

23.   Το πεμπτόκλιτο ουσιαστικό acies, -ēi έχει από τον πληθυντικό αριθμό τις τρεις ομοιοκοκτάληκτες πτώσεις (ονομ., αιτ., κλητ.): acies · βλ. ΛΓ σσ. 24-25, § 33, 1.

24.   Προσοχή στη διάκριση των αρχικών χρόνων του ρήματος vinco, vici, victum, vincĕre από το παρώνυμό του vivo, vixi, victum, vivĕre (βλ. Κατάλογο ρημάτων με ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους).

ΜΑΘΗΜΑ 37: Η ΚΑΤΑΡΑ ΤΩΝ ΕΜΦΥΛΙΩΝ ΠΟΛΕΜΩΝ

Σε τέτοιο σημείο έχουν οδηγηθεί τα πράγματα, ώστε, εάν δεν βοηθήσει κάποιος θεός ή κάποιο τυχαίο περιστατικό, να μην μπορούμε να σωθούμε. Εγώ βέβαια, όταν ήλθα στην πόλη [Ρώμη], δεν σταμάτησα και να πιστεύω και να λέω και να κάνω όλα εκείνα που αφορούσαν την ομόνοια· αλλά τόσο μεγάλη μανία τους είχε καταλάβει όλους, ώστε επιθυμούσαν να μάχονται, μολονότι εγώ φώναζα ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο αξιοθρήνητο από τον εμφύλιο πόλεμο. Όλα είναι άθλια στους εμφύλιους πολέμους, αλλά τίποτα δεν είναι πιο άθλιο από την ίδια τη νίκη· αυτή κάνει τους νικητές πιο άγριους και πιο αχαλίνωτους, ώστε, κι αν ακόμη δεν είναι τέτοιοι από τη φύση τους, να εξαναγκάζονται από τα πράγματα (επιλέξει: από την ανάγκη) να γίνουν. Γιατί η έκβαση των εμφύλιων πολέμων είναι πάντα τέτοια, ώστε όχι μόνο να γίνονται αυτά που θέλει ο νικητής, αλλά επιπλέον ο νικητής να κάνει το χατίρι σε αυτούς, με τη βοήθεια των οποίων κερδίθηκε η νίκη. 

Σχόλια 

1.      Προσοχή στον διπλό πληθυντικό του ουσιαστικού locus, -i: loci, -orum=χωρία βιβλίου, ενώ loca, -orum=τόποι.

2.      Το ρήμα deduco, -duxi, -ductum, -ducĕre εμφανίζει ακατάληκτο το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα: dedūc (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 σημ.).

3.      Για τις αόριστες επιθετικές αντωνυμίες qui, quae ή qua, quod και aliqui, aliqua, aliquod βλ. ΛΓ σσ. 46-47 , § 62, 1 και 2.

4.      Για την κλίση του ουσιαστικού deus, -i βλ. ΛΓ σ. 15, § 19, 1.

5.      To ρήμα nequeo, -ivi, -ire (σύνθετο του eo) είναι ελλειπτικό (βλ. ΛΓ σ. 88, § 94).

6.      Ο υποθετικός λόγος  nisi…subvenerit – nequeamus είναι εξαρτημένος (πλαγιωμένος)· σε ευθύ λόγο θα είχε την εξής μορφή: nisi subvenerit (οριστ. συντ. μέλλ.) – nequimus (α΄ είδος πραγματικό).

7.      Το ρήμα desisto, -stiti, -stĕre δεν διαθέτει σουπίνο (βλ. Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους).

8.      Τα τριτόκλιτα επίθετο omnis, -e και civilis, -e είναι δικατάληκτα· λόγω σημασίας δεν σχηματίζουν παραθετικά.

9.      Tα ρήματα facio - feci- factum - facĕre, cupio, -ivi (-ii), -itum, -ĕre και pario - peperi – partum - parere ανήκουν στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77, § 84)· το πρώτο ρήμα σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: fac (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 σημ.), ενώ το τρίτο, μολονότι έχει σουπίνο partum, σχηματίζει μετοχή μέλλοντα: pariturus.

10.   Το τρίτης συζυγίας ρήμα dico, dixi, dictum, dicĕre σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: dic (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 σημ.).

11.   Το ρήμα pertineo, -tinui, -tentum, -tinēre είναι σύνθετο του teneo (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

12.   Η αντωνυμία tantus, -a, -um είναι δεικτική και κλίνεται ως δευτερόκλιτο  επίθετο χωρίς βέβαια κλητική (βλ. ΛΓ σ. 42, § 58, 5).

13.   Το ρήμα invado, invasi, invasum*, invadĕre έχει σουπίνο αμάρτυρο (βλ. Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους).

14.   Το δευτερόκλιτο συγκοπτόμενο κατά το αρσενικό γένος επίθετο miser, -ra, -rum (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων επιθέτων) σχηματίζει υπερθετικό βαθμό: miserrimus, -a, -um (βλ. ΛΓ σ. 35, § 47, 2).

15.   Για την κλίση της αόριστης ουσιαστικής αντωνυμίας nihil βλ. ΛΓ σ. 48, § 62, 12.

16.   Τα τριτόκλιτα επίθετα ferox και impotens είναι μονοκατάληκτα.

17.   Το ρήμα reddo, -ddidi, -dditum, -ddĕre είναι τρίτης συζυγίας, καθότι σύνθετο του do με το αχώριστο μόριο re- (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

18.   Η αντωνυμία talis, -e είναι δεικτική και κλίνεται ως τριτόκλιτο  δικατάληκτο επίθετο χωρίς βέβαια κλητική (βλ. ΛΓ σ. 42, § 58, 4).

19.   Το ρήμα cogo, coegi, coactum, cogĕre είναι σύνθετο του ago (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

20.   Για την κλίση του ρήματος fio, factus sum, fiĕri βλ. ΛΓ σσ. 90-91, § 97.

21.   Για την κλίση του ανώμαλου ρήματος volo, volui, velle βλ. ΛΓ σσ. 88-89, § 95.

22.   Το ρήμα obsequor, obsecutus sum, obsecutum, obsequi είναι αποθετικό της τρίτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

23.   Η αφαιρετική του ουσιαστικού auxilium, -ii και -i (για τη σημασία του βλ. ΛΓ σ. 27, § 34, 4 β΄ Σημ.) με τη γενική προσώπου quorum δηλώνει περιφραστικά το μέσο (βλ. Παρ. 3 μαθήματος 31).

ΜΑΘΗΜΑ 38: Η ΜΟΙΡΑ ΤΗΣ ΚΑΙΚΙΛΙΑΣ

Η Καικιλία, σύζυγος του Μέτελλου, ενώ επιδίωκε σύμφωνα με τις πατροπαράδοτες συνήθειες την εμφάνιση γαμήλιου οιωνού για την κόρη της αδελφής της, δημιούργησε η ίδια οιωνό. Μια νύχτα δηλαδή καθόταν για πολλή ώρα με την κόρη της αδελφής της σε κάποιο μικρό ιερό και περίμενε, μέχρι να ακουστεί κάποια φωνή, που να ανταποκρινόταν στο σκοπό [για τον οποίο ήταν εκεί]. Στο τέλος η κοπέλα, καταπονημένη από την πολλή ορθοστασία, ζήτησε από τη θεία της να της παραχωρήσει για λίγο τη θέση της. Τότε η Καικιλία είπε στο κορίτσι: «Εγώ ευχαρίστως σου παραχωρώ τη θέση μου». Αυτόν το λόγο επιβεβαίωσε λίγο αργότερα το ίδιο το γεγονός. Πέθανε δηλαδή η Καικιλία, την οποία, όσο χρόνο έζησε, ο Μέτελλος αγάπησε πολύ· αυτός αργότερα πήρε για γυναίκα του την κοπέλα.  

Σχόλια

1.      Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά uxor, -oris και soror, -oris, αν και λήγουν σε -or, είναι θηλυκού γένους, καθότι το φυσικό γένος επικρατεί του γραμματικού (βλ. Το γένος των ονομάτων της Λατινικής).

2.      Το τριτόκλιτο αρσενικού γένους ουσιαστικό mos, -ris, στον μεν ενικό αριθμό σημαίνει: συνήθεια, έθιμο, ενώ στον πληθυντικό: ήθη, θεσμοί (βλ. οικείο λήμμα στα ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 201).

3.      Tα επίθετα priscus, -a, -um (δευτερόκλιτο) και nuptialis, -e (τριτόκλιτο δικατάληκτο) λόγω σημασίας δεν σχηματίζουν παραθετικά.

4.      Προσοχή στους αρχικούς χρόνους του ρήματος: peto, petivi (petii), petitum, petĕre.

5.      Για την κατάληξη -abus στη δοτική και αφαιρετική πληθυντικού αριθμού του πρωτόκλιτου ουσιαστικού filia, -ae βλ. ΛΓ σσ. 12-13, §15, 1.

6.      Tο ρήμα  facio, feci, factum, facĕre ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77, § 84) και σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: fac (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 σημ.)

7.      Για την κλίση της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας quidam, quaedam, quoddam βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 5.

8.      Το τριτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό nox, -ctis, λόγω του ότι είναι  μονοσύλλαβο που το θέμα του λήγει σε δύο σύμφωνα, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών της τρίτης κλίσης).

9.      Για την αόριστη επιθετική αντωνυμία aliqui, aliqua, aliquod βλ. ΛΓ σσ. 46-47 , § 62,  2.

10.   Η μετοχή ενεστώτα congruens, -ntis, εφόσον εδώ εκληφθεί ως επιθετική, σχηματίζει την αφαιρετική ενικού σε  -i [τη γενική πληθυντικού τη σχηματίζει πάντα σε -ium (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 145-6, Παρ. 2)].

11.   Προσοχή στον διπλό πληθυντικό του ουσιαστικού locus, -i: loci, -orum=χωρία βιβλίου, ενώ loca, -orum=τόποι (Bλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 59 Παρ. 3).

12.   Προσοχή στη διάκριση των αρχικών χρόνων του ρήματος cedo, -ssi, -ssum, -dĕre από το παρώνυμό του cado, cecidi, casum, cadĕre (βλ. Κατάλογο ρημάτων με ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους).

13.   Το τρίτης συζυγίας ρήμα dico, dixi, dictum, dicĕre σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: dic (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

14.   Το επίρρημα libenter σχηματίζει ομαλά τα παραθετικά του: libentius, libentissime.

15.   Το τριτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό sedes, -is, αν και ισοσύλλαβο, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -um (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών της τρίτης κλίσης).

16.   Η αφαιρετική paulo είναι μέτρου ή διαφοράς λόγω εξάρτησης από το επίρρημα post.

17.   Το ρήμα morior, mortuus sum, mortuum, mori είναι αποθετικό της τρίτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων) και κλίνεται όπως τα 15 σε -io ρήματα (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84) με τη διαφορά ότι σχηματίζει μετοχή μέλλοντα moriturus.

18.   Προσοχή στη διάκριση των αρχικών χρόνων του ρήματος vivo, vixi, victum, vivĕre από το παρώνυμό του vinco, vici, victum, vincĕre (βλ. Κατάλογο ρημάτων με ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους).

19.   Τα παραθετικά του multum είναι ανώμαλα: plus, plurimum (βλ. ΛΓ σ. 39, § 54).

20.   Το ρήμα duco, -xi, -ctum, -ĕre σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο της προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα χωρίς κατάληξη: duc (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 σημ.).

ΜΑΘΗΜΑ  40: ΑΚΛΟΝΗΤΗ ΑΠΟΦΑΣΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΙΣ ΑΠΕΙΛΕΣ

       ΤΟΥ ΔΙΚΤΑΤΟΡΑ

Ο Σύλλας, όταν κατέλαβε την πόλη (Ρώμη), ένοπλος είχε συγκαλέσει τη Σύγκλητο, για να κηρυχτεί, όσο γινόταν πιο γρήγορα, ο Γάιος Μάριος εχθρός [του κράτους]. Στη θέλησή του κανείς δεν τολμούσε να αντιταχθεί (επιλέξει: να πάει αντίθετα). Μόνο ο οιωνοσκόπος Κόιντος Μούκιος Σκαιόλας, όταν του ζητήθηκε η γνώμη του γι’αυτό, αρνήθηκε να την πει επίσημα (να ψηφίσει). Επιπλέον, την ώρα που ο Σύλλας απειλητικά του ασκούσε πίεση, αυτός είπε στον Σύλλα: «Έστω κι αν μου δείξεις τα αγήματα των στρατιωτών, με τα οποία έχεις περικυκλώσει το Βουλευτήριο· έστω κι αν με απειλήσεις με θάνατο, εντούτοις εγώ ποτέ δεν θα κηρύξω τον Μάριο εχθρό [του κράτους]. Μολονότι είμαι γέρος και με αδύναμο σώμα, όμως πάντοτε θα θυμάμαι ότι η πόλη Ρώμη και η Ιταλία σώθηκαν από τον Μάριο».

Σχόλια

1.      Το τριτόκλιτο περιττοσύλλαβο θηλυκού γένους ουσιαστικό urbs, -is σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium, καθότι μονοσύλλαβο, που το θέμα του λήγει σε δύο σύμφωνα  (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως).

2.      Τα  ουσιαστικά senatus, -us (τέταρτης κλίσης) και curia, -ae (πρώτης κλίσης) έχουν μόνο ενικό αριθμό (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών).

3.      Το ρήμα cogo, coegi, coactum, cogĕre είναι σύνθετο του ago (βλ. Κατάλογο  σύνθετων ρημάτων).

4.      Το ποσοτικό επίρρημα quam επιτείνει τη σημασία του υπερθετικού βαθμού : όσο πιο γρήγορα (πρβλ. τους αρχαιοελληνικούς ανάλογους σχηματισμούς ὡς/ὅτι τάχιστα).

5.      Για τα παραθετικά του επιρρήματος celeriter βλ. ΛΓ σ. 38, § 53.

6.      Τα κύρια ονόματα C. Marius και Mucius σχηματίζουν τη γενικού ενικού και με και χωρίς συναίρεση: C. Mari (-ii) και Muci (-ii), ενώ την κλητική ενικού μόνο με συναίρεση: C. Mari  και Muci (βλ. ΛΓ σ. 15, § 19, 2 και 3).

7.      Το τριτόκλιτο αρσενικού και θηλυκού γένους ουσιαστικό hostis, -is, καθότι ισοσύλλαβο, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium και την αιτιατική πληθυντικού και σε -es και σε -is (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως).

8.      Η αντωνυμία nemo (<ne+homo) είναι αόριστη ουσιαστική· για την κλίση της βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 11.

9.      Για την κλίση του ρήματος eo, ivi (ii), itum, ire βλ. ΛΓ σσ. 86-87, § 93.

10.   Το ρήμα audeo, ausus sum, ausum, audēre είναι ημιαποθετικό (βλ ΛΓ σ. 75, § 81, 1).

11.   Το τρικατάληκτο επίθετο solus, -a, -um είναι αντωνυμικό (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου σ. 170)· χαρακτηριστικό της κλίσης των αντωνυμικών επιθέτων είναι ότι στη γενική και δοτική ενικού αριθμού παίρνουν καταλήξεις αντωνυμιών και για τα τρία γένη (-ius, -i) και δεν σχηματίζουν κλητική.

12.   Το τρίτης συζυγίας ρήμα dico, dixi, dictum, dicĕre σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: dic (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

13.   Για την κλίση του ανώμαλου ρήματος nolo, nolui, nolle βλ. ΛΓ σσ. 88-89, § 95.

14.   Το ρήμα insto, institi, instare είναι σύνθετο του sto (βλ. Κατάλογο ρημάτων με ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους) και δεν έχει σουπίνο (βλ. Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους).

15.   Το ρήμα ostendo εμφανίζει δύο τύπους σουπίνου: ostentum και ostensum (βλ. Κατάλογο ρημάτων με δύο τύπους στο σουπίνο).

16.   Το τριτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό mors, -rtis, λόγω του ότι είναι μονοσύλλαβο που το θέμα του λήγει σε δύο σύμφωνα, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών της τρίτης κλίσης).

17.   Το ρήμα minitor, minitatus sum, minitatum, minitari είναι αποθετικό της πρώτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

18.   Για το ανώμαλο τριτόκλιτο ουσιαστικό senex, -is βλ. ΛΓ σ. 22, § 27, 5. Εάν εδώ το senex εκληφθεί ως επίθετο, τότε  έχει συγκριτικό: senior (βλ. ΛΓ σ. 37, § 50, 3β΄).

19.   Για το ελλειπτικό ρήμα memini, meminisse βλ. ΛΓ σ. 91, § 98, 1· οι τύποι  προστακτικής memento, mementote λειτουργούν ως προστακτική ενεστώτα, καθότι και το ίδιο το ρήμα, αν και βρίσκεται σε παρακείμενο χρόνο, έχει ενεστωτική σημασία.

ΜΑΘΗΜΑ 41:  ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΝΑ ΣΕ ΚΑΤΑΛΑΒΑΙΝΟΥΝ, ΟΧΙ ΓΙΑ ΝΑ ΜΙΛΑΣ

 Ο Κούριος και ο Φαβρίκιος, αρχαιότατοι άντρες, και οι αρχαιότεροι από αυτούς Οράτιοι συνομίλησαν με τους συγχρόνους τους καθαρά και με διαύγεια· χρησιμοποιούσαν τη γλώσσα όχι των Σικανών ή των Πελασγών, που λένε πως πρώτοι κατοίκησαν την Ιταλία, αλλά της εποχής τους. Εσύ όμως, σαν να συνομιλείς τώρα με τη μητέρα του Εύανδρου, χρησιμοποιείς γλώσσα ήδη ξεπερασμένη εδώ και πολλά χρόνια, επειδή δεν θέλεις κανείς να ξέρει και να καταλαβαίνει τι λες. Γιατί, ανόητε άνθρωπε, δεν σωπαίνεις, για να πετύχεις αυτό που θέλεις; Αλλά λες πως σου αρέσει η αρχαιότητα, γιατί τάχα είναι αξιοπρεπής και καλή και κόσμια. Επομένως, να ζεις έτσι όπως οι αρχαίοι άνθρωποι, αλλά να μιλάς έτσι όπως οι άνθρωποι της εποχής μας· και να έχεις πάντα στη μνήμη και στην καρδιά σου αυτό που γράφτηκε από τον Γάιο Καίσαρα: «Σαν σκόπελο, έτσι να αποφεύγεις τον ασυνήθιστο και πρωτάκουστο λόγο».

Σχόλια

1.      Τα κύρια ονόματα Curius, Fabricius και Horatius σχηματίζουν τη γενικού ενικού και με και χωρίς συναίρεση: Curi (-ii), Fabrici (-ii) και Horati (-ii), ενώ την κλητική ενικού μόνο με συναίρεση: Curi, Fabrici και Horati (βλ. ΛΓ σ. 15, § 19, 2 και 3).

2.      Για το μονολεκτικό σχηματισμό των παραθετικών του δευτερόκλιτου επιθέτου antiquus, -a, -um βλ. ΛΓ σ. 38, § 52 Σημ.

3.      Το αρσενικού γένους ουσιαστικό vir, -ri είναι συγκοπτόμενο της δεύτερης κλίσης· (βλ. ΛΓ, σσ. 14-15, § 18 και Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών).

4.      Τα ρήματα loquor - locutus sum - locutum - loqui, utor - usus sum - usum - uti και consequor - consecutus sum - consecutum - consequi είναι αποθετικά της τρίτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

5.      Το επίθετο υπερθετικού βαθμού primus, -a, -um στερείται αντίστοιχου θετικού και στο συγκριτικό  έχει τους τύπους: prior, prius (βλ. ΛΓ σ. 37, § 50, 2).

6.      Το ουσιαστικό aetas, -atis σχηματίζει τη γενική πληθυντικού και με τις δύο καταλήξεις: aetat(i)um (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

7.      Το τριτόκλιτο ισοσύλλαβο ουσιαστικό mater, -ris σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -um (Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

8.      Κατά τη ΛΓ (σ. 15, § 18 Σημ.) το κύριο όνομα Evander σχηματίζει την ονομαστική και κλητική ενικού και Evandrus και Evander.

9.      Για τα ανώμαλα παραθετικά των επιθέτων multi, -ae, -a και bonus, -a, -um βλ. ΛΓ σ. 36, § 49.

10.   Η αντωνυμία nemo (<ne+homo) είναι αόριστη ουσιαστική· για την κλίση της βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 11.

11.   Οι τύποι προστακτικής μέλλοντα scito, scitote του ρήματος scio, scivi (scii), scitum, scire αναπληρώνουν την προστακτική του ενεστώτα (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 38, Παρ. 5).

12.   Το ρήμα intellego (-ligo), -exi, -ectum, intellegĕre,  μολονότι είναι σύνθετο του lego, παρουσιάζει παρακείμενο σε -exi (βλ. Κατάλογο  σύνθετων ρημάτων).

13.   Για την κλίση του ανώμαλου ρήματος volo, volui, velle βλ. ΛΓ σ. 88-89, § 95.

14.   Το τρίτης συζυγίας ρήμα dico, dixi, dictum, dicĕre σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: dic (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

15.   Το ρήμα fugio, fugi, fugitum*, fugĕre ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σσ. 77-79, § 84)· παρόλο που έχει αμάρτυρο σουπίνο, σχηματίζει μετοχή ενεργητικού μέλλοντα fugiturus (βλ ΛΓ σ. 121 και Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά του χρόνους).

16.   Η επιθετοποιημένη μετοχή  inauditus, -a, -um λόγω σημασίας δεν σχηματίζει παραθετικά.

17.   To τριτόκλιτο επίθετο insolens, -ntis είναι μονοκατάληκτο.

ΜΑΘΗΜΑ 42: Ο ΚΙΚΕΡΩΝΑΣ ΚΑΙ Η ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΙΛΙΝΑ

Υπάρχουν μερικοί σε αυτήν την τάξη των Συγκλητικών που ή δεν βλέπουν αυτά που πλησιάζουν απειλητικά, ή προσποιούνται πως δεν βλέπουν αυτά που βλέπουν· αυτοί με τις επιεικείς τους αποφάσεις εξέθρεψαν την ελπίδα του Κατιλίνα και ενίσχυσαν τη συνωμοσία που γεννιόταν με το να μην την πιστεύουν· πολλοί όχι μόνον αχρείοι αλλά και άπειροι, ενεργώντας κάτω από την επιρροή αυτών, εάν τον είχα τιμωρήσει, θα έλεγαν ότι αυτό έγινε σκληρά και τυραννικά. Τώρα καταλαβαίνω ότι, εάν αυτός φτάσει στο στρατόπεδο του Μάνλιου όπου κατευθύνεται, κανείς δεν θα είναι τόσο ανόητος, ώστε να μη βλέπει ότι έχει γίνει συνωμοσία, κανείς δεν θα είναι τόσο αχρείος, ώστε να μην ομολογεί [ότι έχει γίνει συνωμοσία]. 

Σχόλια 

1.      Το αντωνυμικό επίθετο nonnulli, nonnullae, nonnulla (<non+nulli) απαντά σε μόνο τον πληθυντικό αριθμό (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 170).

2.      Το τριτόκλιτο ουσιαστικό ordo, -inis, αν και λήγει σε -do, είναι αρσενικού γένους (βλ. Το γένος των ονομάτων της Λατινικής).

3.      Το δεύτερης συζυγίας ρήμα immineo, imminēre είναι ελλειπτικό κατά τον παρακείμενο και το σουπίνο (βλ. Κατάλογο ελλειπτικών ρημάτων).

4.      Το πέμπτης κλίσεως ουσιαστικό spes, -ei σχηματίζει στον πληθυντικό μόνο τις τρεις  ομοιοκατάληκτες σε -es πτώσεις (βλ. ΛΓ σσ. 24-25, § 33,1).

5.      Τα τρίτης συζυγίας ρήματα alo, alui, alitum (altum), alĕre και intendo, -ndi, intentum (intensum), intendĕre παρουσιάζουν δύο τύπους στο σουπίνο (βλ. Κατάλογο ρημάτων με δύο τύπους στο σουπίνο).

6.      Τα ρήματα nascor, natus sum, natum, nasci και sequor, secutus sum, secutum, sequi είναι αποθετικά της τρίτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων)· η μετοχή μέλλοντα του nascor σπάνια και nasciturus.

7.      Για τα ανώμαλα παραθετικά του επιθέτου multi, -ae, -a βλ. ΛΓ σ. 36, § 49.

8.      Στον μεικτό υποθετικό λόγο του β΄ είδους si in hunc animadvertissem - dicerent η υποτακτική υπερσυντελίκου της υπόθεσης αναφέρεται στο παρελθόν, ενώ η υποτακτική παρατατικού της απόδοσης στο παρόν.

9.      Το επίρρημα regie θα σχηματίσει τα παραθετικά του περιφραστικά: magis regie, maxime regie (βλ. ΛΓ σ. 38, § 52).

10.   Για την κλίση του ρήματος fio, factus sum, fiĕri βλ. ΛΓ σσ. 90-91, § 97.

11.   Το τρίτης συζυγίας ρήμα dico, dixi, dictum, dicĕre σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: dic (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

12.   Το ρήμα intellego (-ligo), -exi, -ectum, intellegĕre,  μολονότι είναι σύνθετο του lego, παρουσιάζει παρακείμενο σε -exi (βλ. Κατάλογο  σύνθετων ρημάτων).

13.   Ο υποθετικός λόγος si iste in Manliana castra pervenerit - nemo tam stultum fore είναι εξαρτημένος (πλαγιωμένος), καθότι η απόδοση βρίσκεται μέσα στο ειδικό απαρέμφατο fore· σε ευθεία μορφή θα είχε ως εξής: si…pervenerit (οριστική συντελεσμένου μέλλοντα) - nemo…erit (α΄ είδος πραγματικό).

14.   Η αντωνυμία iste, -a, -ud είναι δεικτική και κλίνεται όπως ακριβώς η επίσης δεικτική ille, -a, -ud  (βλ. ΛΓ 42, § 58, 2 και 3).

15.   Το ουσιαστικό castrum, -i στον ενικό σημαίνει: φρούριο, κάστρο, ενώ στον πληθυντικό castra, -orum: στρατόπεδο· με την πρώτη σημασία απαντά και με τη μορφή: castellum, -i (βλ. ΛΓ, σ. 27, 34, 4 β΄, σημ.).

16.   Στην αναφορική πρόταση quo intendit, έστω κι αν η πρόταση εξάρτησης (si iste in Manliana castra pervenerit) είναι πλαγιωμένη, η οριστική intendit παραμένει, επειδή θεωρείται πως η πρόταση λειτουργεί ανεξάρτητα από τον πλάγιο λόγο (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 160, Παρ. 3).

17.   Η αντωνυμία nemo (<ne+homo) είναι αόριστη ουσιαστική· για την κλίση της βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 11.

18.   Το ρήμα fateor, fassus sum, fassum, fatēri είναι αποθετικό της δεύτερης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

ΜΑΘΗΜΑ 43: Η ΟΡΓΗ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ

Μήπως ήλθα σε εχθρό και είμαι αιχμάλωτη στο στρατόπεδό σου; Σε τέτοιο σημείο με έσυραν η μακρόχρονη ζωή και τα δυστυχισμένα γηρατειά, ώστε να σε δω πρώτα εξόριστο και ύστερα εχθρό; Πώς μπόρεσες να λεηλατήσεις αυτήν τη χώρα που σε γέννησε και σε ανάθρεψε; Δεν σου πέρασε η οργή, τη στιγμή που έμπαινες στα σύνορα της πατρίδας σου; Παρόλο που είχες φτάσει με τόσο εχθρική και απειλητική διάθεση, γιατί, όταν είδες τη Ρώμη, δεν σου ήλθε στο μυαλό: «μέσα σε εκείνα τα τείχη βρίσκονται το σπίτι μου, οι θεοί του σπιτιού μου, η μητέρα, η σύζυγος και τα παιδιά μου»; Συνεπώς, εάν εγώ δεν σε είχα γεννήσει, η Ρώμη δεν θα πολιορκούνταν· εάν δεν είχα γιο, θα πέθαινα ελεύθερη σε ελεύθερη πατρίδα. Εγώ τίποτε [άλλο] πια δεν μπορώ να πάθω κι ούτε πρόκειται να είμαι η πιο δυστυχισμένη για πολύ καιρό· αντίθετα όμως, εάν συνεχίσεις [από το σημείο όπου βρίσκεσαι], αυτούς τους περιμένει ή πρόωρος θάνατος ή μακρόχρονη σκλαβιά.    

Σχόλια

1.      Το τριτόκλιτο αρσενικού και θηλυκού γένους ουσιαστικό hostis, -is, καθότι ισοσύλλαβο, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium και την αιτιατική πληθυντικού και σε -es και σε -is (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως).

2.      Το ουσιαστικό castrum, -i στον ενικό σημαίνει: φρούριο, κάστρο, ενώ στον πληθυντικό castra, -orum: στρατόπεδο· με την πρώτη σημασία απαντά και με τη μορφή: castellum, -i (βλ. ΛΓ, σ. 27, 34, 4 β΄, Σημ.).

3.      Tα τριτόκλιτα επίθετα infelix, -cis και minax, -cis είναι μονοκατάληκτα.

4.      Το πρωτόκλιτο ουσιαστικό senecta, -ae έχει μόνον ενικό αριθμό (singulare tantum)· βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών.

5.      Το υπερθετικού βαθμού επίρρημα primum ή primo στερείται θετικού και σχηματίζει συγκριτικό: prius (βλ. ΛΓ σ. 39, § 54).

6.      Για την κλίση του ρήματος possum, potui, posse βλ. ΛΓ σ. 85, § 91.

7.      Το ρήμα populor, populatus sum, populatum, populari είναι αποθετικό της πρώτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

8.      Το τρίτης συζυγίας ρήμα alo, alui, alitum (altum), alĕre παρουσιάζει δύο τύπους στο σουπίνο (βλ. Κατάλογο ρημάτων με δύο τύπους στο σουπίνο).

9.      Το ρήμα ingredior, ingressus sum, ingressum, ingredi είναι αποθετικό (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων) και παράλληλα ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σσ. 77-79, § 84).

10.   Το τριτόκλιτο ουσιαστικό finis, -is, αν και ισοσύλλαβο σε -is, είναι αρσενικού γένους· λόγω ισοσυλλαβίας στη γενική πληθυντικού λήγει σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών της τρίτης κλίσης). Στον ενικό σημαίνει: όριο, σύνορο, τέλος, ενώ στον πληθυντικό: σύνορα, περιοχή.

11.   Προσοχή στη διάκριση των αρχικών χρόνων του ρήματος cado, cecidi, casum, cadĕre από το παρώνυμό του cedo, -ssi, -ssum, -dĕre (βλ. Κατάλογο ρημάτων με ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους).

12.   Ο παραχωρητικός σύνδεσμος quamvis συντάσσεται εδώ με οριστική (perveneras) κατ’αναλογία προς τον εναντιωματικό quamquam· επίσης επιτείνει την έννοια των επιθέτων infestο και minaci (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 117, Παρ. 2 Σημ.).

13.   Το απρόσωπο ρήμα succurrit, succurrit, succursum, succurrere, αν και σύνθετο του curro, παρουσιάζει μόνον έναν τύπο στον παρακείμενο: succurrit (βλ. Κατάλογο απρόσωπων και τριτοπρόσωπων ρημάτων).

14.   Το ουδέτερο ουσιαστικό moenia, -ium έχει μόνο πληθυντικό αριθμό (βλ. ΛΓ σ. 26, § 34, 4β΄).

15.   Το τεταρτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό domus, -us κλίνεται ως εξής:

              (ενικός αριθμός) domus, domus και domi, domui και domo, domum, domus,   

              domu και domo· (πληθυντικός αριθμός) domus, domuum και domorum,                 

             domibus,  domus και domos, domus, domibus. Οι τύποι του ενικού αριθμού

             domi, domum και  domo δηλώνουν αντίστοιχα τις τρεις επιρρηματικές

             σχέσεις του τόπου: στάση σε τόπο, κίνηση σε τόπο, κίνηση από τόπο.

16.   Το τριτόκλιτο ουσιαστικό penates, -ium έχει μόνο πληθυντικό αριθμό

                          (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών και Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των

                           ουσιαστικών της τρίτης κλίσης).

17.   Το τριτόκλιτο ουσιαστικό mater, -ris είναι συγκοπτόμενο (βλ. ΛΓ σ. 18, § 24, 1 Σημ.) και στη γενική πληθυντικού λήγει σε  -um (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών της τρίτης κλίσης).

18.   Το τριτόκλιτο ουσιαστικό coniu(n)x, -gis είναι και αρσενικού και θηλυκού γένους.

19.   Το δευτερόκλιτο ουσιαστικό liberi, orum έχει μόνο πληθυντικό αριθμό  (βλ. ΛΓ σ. 26, § 34, 4β΄).

20.   To ρήμα pario, peperi, partum, parĕre ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σσ. 77-79, § 84)· επίσης, μολονότι έχει σουπίνο partum, σχηματίζει μετοχή μέλλοντα: pariturus.

21.   Στον μεικτό υποθετικό λόγο του β΄ είδους nisi  peperissem - non oppugnaretur η υποτακτική υπερσυντελίκου της υπόθεσης αναφέρεται στο παρελθόν, ενώ η υποτακτική παρατατικού της απόδοσης στο παρόν.

22.   Στον υποθετικό λόγο του β΄ είδους nisi haberem-(mortua) essem η υποτακτική παρατατικού haberem αναφέρεται στο παρόν, ενώ η επίσης υποτακτική παρατατικού essem στο παρόν-μέλλον, με την προϋπόθεση ότι η μετοχή mortua θα αποσπαστεί από την περίφραση και θα θεωρηθεί χρονική (=μετά το θάνατό μου).

23.   Το ουσιαστικό filius σχηματίζει τη γενική ενικού filii και (με συναίρεση) fili,  ενώ την κλητική ενικού μόνο fili (πάλι με συναίρεση)· βλ. ΛΓ  σ. 15, § 19, 2 και 3.

24.   Το επίθετο līber, -era, -erum (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων επιθέτων), επειδή το αρσενικό γένος του επιθέτου λήγει σε -er, σχηματίζει τον υπερθετικό με τις καταλήξεις  -rimus, -a, -um (βλ ΛΓ, σ. 35, § 47, 2).

25.   Τα ρήματα morior, mortuus sum, mortuum, mori και patior, passus sum, passum, pati είναι αποθετικά της τρίτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων) και κλίνονται όπως τα 15 σε -io ρήματα (βλ. ΛΓ σσ. 77-79, § 84)· ειδικότερα το  morior σχηματίζει μετοχή μέλλοντα moriturus.

26.   Για την κλίση της αόριστης ουσιαστικής αντωνυμίας nihil βλ. ΛΓ σ. 48, § 62, 12.

27.   Το επίρρημα diu σχηματίζει τα παραθετικά του: diutius, diutissime (βλ. ΛΓ σ. 39, § 53).

28.   Το δευτερόκλιτο συγκοπτόμενο κατά το αρσενικό γένος επίθετο miser, -ra, -rum (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων επιθέτων) σχηματίζει υπερθετικό βαθμό: miserrimus, -a, -um (βλ. ΛΓ σ. 35, § 47, 2).

29.   Ο ρηματικός τύπος futura sum είναι οριστική ενεστώτα της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 147, Παρ. 8).

30.   Το δευτερόκλιτο επίθετο immaturus, -a, -um λόγω σημασίας δεν σχηματίζει παραθετικά.

31.   Το τριτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό mors, -rtis, λόγω του ότι είναι μονοσύλλαβο που το θέμα του λήγει σε δύο σύμφωνα, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις των ουσιαστικών της τρίτης κλίσης).

ΜΑΘΗΜΑ 44: Η ΖΩΗ ΤΩΝ ΤΥΡΑΝΝΩΝ

Αυτή είναι η ζωή των τυράννων στην οποία δεν μπορεί να υπάρξει καμιά εμπιστοσύνη, καμιά αγάπη, καμιά πίστη σε σταθερή φιλία: στους τυράννους όλα είναι πάντοτε ύποπτα και ταραγμένα· η φιλία δεν έχει καμιά θέση σε αυτούς. Γιατί δεν ξέρω ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν που φοβάται ή αυτόν στον οποίο νομίζει πως εμπνέει φόβο. Εντούτοις, στους τυράννους δείχνουν [οι γύρω τους] υποκριτικό σεβασμό τουλάχιστον για κάποιο χρονικό διάστημα. Εάν όμως τυχόν, όπως συμβαίνει συνήθως, πέσουν (χάσουν την εξουσία τους), τότε γίνεται κατανοητό πόσο στερημένοι από φίλους υπήρξαν. Αυτό είναι που λένε ότι είπε ο Ταρκύνιος, όταν ήταν εξόριστος: «Τότε κατάλαβα ποιους είχα πιστούς φίλους και ποιους ψεύτικους, όταν πια ούτε στον έναν ούτε στον άλλον μπορούσα να ανταποδώσω τη χάρη».

Σχόλια

1.      Το πεμπτόκλιτο ουσιαστικό fides, -ēi δεν παρουσιάζει πληθυντικό αριθμό (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών και ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 112, Παρ. 1).

2.      Για την αόριστη επιθετική αντωνυμία (ή: αντωνυμικό επίθετο) nullus, -a, -um βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 11 και ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 170· χαρακτηριστικό της κλίσης των αντωνυμικών επιθέτων είναι ότι στη γενική και δοτική ενικού αριθμού παίρνουν καταλήξεις αντωνυμιών και για τα τρία γένη (-ius, -i) και δεν σχηματίζουν κλητική.

3.      Τα τριτόκλιτα επίθετα omnis, -e και stabilis, -e είναι δικατάληκτα· λόγω σημασίας το omnis δεν σχηματίζει παραθετικά.

    4.   Το ρήμα suspicio, -exi, -ectum, -spicĕre ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της

          τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σσ. 77-79, § 84).

             5.   Για την κλίση του ρήματος possum, potui, posse βλ. ΛΓ σ. 85, § 91

             6.   Προσοχή στον διπλό με διαφορετική σημασία πληθυντικό του ουσιαστικού

                  locus, -i: loci, -orum=χωρία βιβλίου, ενώ loca, -orum=τόποι (Βλ. ΛΛ Β΄

        Λυκείου, σ. 59, Παρ. 3).

6.      Τα ρήματα diligo, -exi, -ectum, diligĕre και intellego (-ligo), -exi, -ectum, intellegĕre,  μολονότι σύνθετα του lego, παρουσιάζουν παρακείμενο σε -exi (βλ. Κατάλογο  σύνθετων ρημάτων).

1.      O υποθετικός λόγος quodsi forte…ceciderunt - tum intellegitur δηλώνει το πραγματικό (α΄ είδος).

2.      Ο τύπος forte είναι αφαιρετική ενικού του άχρηστου στις άλλες πτώσεις ουσιαστικού fors, -rtis* (βλ. ΛΓ σ. 27, § 34 Β΄ Σημ.  και Κατάλογο ανώμαλων ουσιαστικών).

3.      Για την κλίση του ρήματος fio, factus sum, fiĕri βλ. ΛΓ σ. 90-91, § 97.

4.      Προσοχή στη διάκριση των αρχικών χρόνων του ρήματος cado, cecidi, casum, cadĕre από το παρώνυμό του cedo, -ssi, -ssum, -dĕre (βλ. Κατάλογο ρημάτων με ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους).

5.      Το τριτόκλιτο μονοκατάληκτο επίθετο inops, -is, ενώ σχηματίζει την αφαιρετική ενικού κανονικά σε -i, τη γενική πληθυντικού τη σχηματίζει σε -um (βλ. ΛΓ σ. 33, § 41, 2).

6.      Το τρίτης συζυγίας ρήμα dico, dixi, dictum, dicĕre σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: dic (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

7.      Για την κλίση του ανώμαλου ρήματος fero, tuli, latum, ferre  βλ. ΛΓ σσ. 89-90, § 96·  για το σχηματισμό του δεύτερου ενικού προσώπου προστακτικής ενεστώτα fer βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ. Το refero, re(t)tuli, relatum, referre (σύνθετο του  fero· βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων) γράφεται και με δύο tt στον παρακείμενο και στους χρόνους που παράγονται από αυτόν.

8.      Για την αόριστη ουσιαστική αντωνυμία (ή: αντωνυμικό επίθετο) neuter, -ra, -rum βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, περ. 11 και ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 170· χαρακτηριστικό της κλίσης των αντωνυμικών επιθέτων είναι ότι στη γενική και δοτική ενικού αριθμού παίρνουν καταλήξεις αντωνυμιών και για τα τρία γένη (-ius, -i) και δεν σχηματίζουν κλητική.

ΜΑΘΗΜΑ 45: ΜΙΑ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΝΑΠΤΕΡΩΝΕΙ ΤΟ ΗΘΙΚΟ ΤΩΝ

                       ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΩΝ

Ο Καίσαρας πληροφορείται από τους αιχμαλώτους τι συμβαίνει στο στρατόπεδο του Κικέρωνα και σε πόσο μεγάλο κίνδυνο βρίσκεται η κατάσταση. Τότε πείθει κάποιον από τους γαλάτες ιππείς να μεταφέρει επιστολή στον Κικέρωνα. Φροντίζει και μεριμνά να μην μαθευτούν τα σχέδιά μας από τους εχθρούς, σε περίπτωση που η επιστολή αρπαχτεί, προτού φτάσει στον προορισμό της. Γι’αυτό το λόγο στέλνει επιστολή γραμμένη στα Ελληνικά. Συμβουλεύει τον απεσταλμένο, εάν δεν μπορεί να πλησιάσει, να δέσει την επιστολή στο λουρί του ακοντίου και να το ρίξει μέσα στο στρατόπεδο. Στην επιστολή γράφει ότι θα έλθει γρήγορα με τις λεγεώνες. Ο Γαλάτης, επειδή φοβήθηκε τον κίνδυνο, αποφάσισε να ρίξει το ακόντιο. Αυτό κατά σύμπτωση καρφώθηκε σε έναν πύργο και ύστερ’από τρεις ημέρες το είδε κάποιος στρατιώτης και το μετέφερε στον Κικέρωνα. Εκείνος διαβάζει ολόκληρη την επιστολή  και προτρέπει τους στρατιώτες να ελπίζουν στη σωτηρία τους.

Σχόλια

1.      Το ρήμα cognosco, αν και σύνθετο του nosco, σχηματίζει σουπίνο σε -itum (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

2.      Ο αντωνυμικός τύπος quae ανήκει στην ερωτηματική ουσιαστική quis, quid (για την κλίση της βλ. ΛΓ σ. 46, § 61).

3.      Η ερωτηματική αντωνυμία quantus, -a, -um (βλ. ΛΓ σ. 45, § 61, 5) κλίνεται ως δευτερόκλιτο τρικατάληκτο επίθετο χωρίς βέβαια κλητική.

4.      Για την κλίση της αόριστης ουσιαστικής αντωνυμίας quidam, quaedam, quiddam βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 5 (στον 11^ο στ. η ίδια αντωνυμία είναι επιθετική, oπότε το ουδέτερο γένος είναι: quoddam).

5.      Το defero, detuli, delatum, deferre  είναι σύνθετο του  ανώμαλου ρήματος fero (για την κλίση του βλ. ΛΓ σ. 89-90, § 96·  για το σχηματισμό του δεύτερου ενικού προσώπου προστακτικής ενεστώτα  fer βλ. ΛΓ σ. 79, § 84, Σημ. 

6.      Τα ρήματα  intercipio, -cepi, -ceptum, -cipĕre και conspicio, -exi, -ectum, -spicĕre ανήκουν στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84).

7.      Το τριτόκλιτο αρσενικού και θηλυκού γένους ουσιαστικό hostis, -is, καθότι ισοσύλλαβο, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -ium και την αιτιατική πληθυντικού και σε -es και σε -is (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως).

8.      Το πρωτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό  littera, -ae στον ενικό αριθμό σημαίνει: γράμμα του αλφαβήτου, ενώ στον πληθυντικό: επιστολή, Γράμματα (βλ. ΛΓ σ. 27, § 34, 4 β΄ Σημ.). Στη συγκεκριμένη περίπτωση, παρόλο που είναι πληθυντικού αριθμού, σημαίνει: γράμματα (του αλφαβήτου), χαρακτήρες· το δεύτερο στη σειρά litteris (στ. 8) έχει κανονικά τη σημασία της επιστολής.

9.      Το απαρέμφατο adire ανήκει στο ρήμα adeo, σύνθετο του ρήματος eo, ivi (ii), itum, īre (για την κλίση του βλ. ΛΓ σ. 86-87, § 93).

10.   Για την κλίση του ρήματος possum, potui, posse βλ. ΛΓ σ. 85, § 91.

11.   Το ουσιαστικό castrum, -i στον ενικό σημαίνει: φρούριο, κάστρο, ενώ στον πληθυντικό castra, -orum: στρατόπεδο· με την πρώτη σημασία απαντά και με τη μορφή: castellum, -i (βλ. ΛΓ, σ. 27, 34, 4 β΄, Σημ.).

12.   Το ρήμα abicio, abieci, abiectum, abicere (σύνθετο του jacio,  βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων) ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84).

13.   O υποθετικός λόγος  si adire non possit - ut adliget et abiciat είναι πλαγιωμένος, καθότι η απόδοσή του βρίσκεται μέσα στις δύο βουλητικές προτάσεις-αντικείμενα έμμεσα του ρήματος monet· ευθειασμένος ο ΥΛ θα ήταν: si adire non poteris - adliga et abice (α΄ είδος, πραγματικό).

14.   Για τα παραθετικά του επιρρήματος celeriter βλ. ΛΓ σ. 38, § 53.

15.   Το adfore είναι δεύτερος τύπος απαρεμφάτου μέλλοντα του ρήματος adsum (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων) αντί του adfuturum esse.

16.   Tα ρήματα vereor, veritus sum, veritum, verēri και adhortor, adhortatus sum, adhortatum, adhortari είναι αποθετικά της δεύτερης και πρώτης συζυγίας αντίστοιχα (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

17.   Ο ρηματικός τύπος constitūit είναι παρακείμενος με λειτουργία ιστορικού χρόνου, όπως καταδεικνύει η εκφορά της βουλητικής πρότασης με υποτακτική παρατατικού: mitteret.

18.   Το τριτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό turris, -is είναι ισοσύλλαβο· στην αιτιατική και αφαιρετική ενικού λήγει αντίστοιχα σε -im και -i, ενώ στη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως).

19.   Προσοχή στους αρχικούς χρόνους του ρήματος adhaeresco, adhaesi, adhaesum, adhaerescĕre.

20.   Η αφαιρετική die είναι μέτρου ή διαφοράς, καθότι εξαρτημένη από το επίρρημα post.

ΜΑΘΗΜΑ 46: ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΦΕΡΟΝ ΜΠΑΙΝΕΙ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΙΚΟ

Οι φιλόσοφοι πιστεύουν πως ο κόσμος κυβερνιέται από τη θεϊκή βούληση· νομίζουν πως αυτός είναι κάτι σαν πόλη και πολιτεία κοινή για τους ανθρώπους και τους θεούς και πως ο καθένας μας ξεχωριστά είναι μέρος αυτού του κόσμου· από αυτό (ενν. το δεδομένο) προκύπτει από τη φύση εκείνο, δηλαδή να βάζουμε το γενικό καλό πάνω από το ατομικό μας. Γιατί, όπως οι νόμοι βάζουν τη γενική ευημερία πάνω από την  ατομική, έτσι ο σωστός και σοφός και νομοταγής άνθρωπος  φροντίζει περισσότερο για την ευημερία του συνόλου παρά για την ευημερία ενός οποιουδήποτε ατόμου ή τη δική του. Και δεν πρέπει να επικρίνεται περισσότερο ο προδότης της πατρίδας παρά ο προδότης της κοινής ωφέλειας ή όποιος λιποτακτεί από τη γενική ευημερία για χάρη της ατομικής του ωφέλειας και ευημερίας. Από αυτό συμβαίνει ώστε να είναι αξιέπαινος εκείνος που πέφτει για την πατρίδα, γιατί πρέπει να μας είναι περισσότερο αγαπητή η πατρίδα από τον ίδιο μας τον εαυτό.  

Σχόλια

1.      Για τη κλίση του ουσιαστικού deus, -i  βλ. ΛΓ, σ. 15, § 19, 1.

2.      Τα τριτόκλιτα επίθετα communis, -e και omnis, -e είναι δικατάληκτα· λόγω σημασίας δεν σχηματίζουν παραθετικά.

3.      Τα ουσιαστικά urbs, -rbis και pars, -rtis, καθότι περιττοσύλλαβα που το θέμα τους λήγει σε δύο σύμφωνα, σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως)· το pars στον πληθυντικό αριθμό σημαίνει και πολιτική παράταξη (βλ. μάθ. 23). 

4.      Τα τριτόκλιτα ουσιαστικά civitas, -atis και utilitas, -atis εμφανίζουν δύο τύπους στη γενική πληθυντικού: civitatum και civitatium, utilitatum και utilitatium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

5.      Για την κλίση της αόριστης ουσιαστικής αντωνυμίας unusquisque, unaquaeque, unumquidque (κλίνονται  κανονικά τα δύο πρώτα συνθετικά  unus, -a, -um και quis, quae, quid, ενώ παραμένει αμετάβλητο το -que) βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 10.

6.      Ο αντωνυμικός τύπος nostrum είναι γενική πληθυντικού της προσωπικής αντωνυμίας α΄ προσώπου, που σε εξάρτηση από την αντωνυμία unum quemque είναι γενική διαιρετική (ο β΄ τύπος γενικής πληθυντικού της ίδιας αντωνυμίας nostri λειτουργεί ως αντικειμενική ή κτητική· βλ. ΛΓ σ. 41, § 56, 2).

7.      Το ρήμα consequor, -cutus sum, -cutum, consequi είναι αποθετικό της τρίτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

8.      Το singuli, -ae, -a είναι διανεμητικό αριθμητικό· τα αριθμητικά αυτά κλίνονται όπως τα δευτερόκλιτα επίθετα σε μόνο τον πληθυντικό αριθμό και στα τρία γένη χωρίς όμως  κλητική (βλ. ΛΓ 57, § 69).

9.      Το αρσενικού γένους ουσιαστικό vir, -ri είναι συγκοπτόμενο της δεύτερης κλίσης· (βλ. ΛΓ, σσ. 14-15, § 18 και Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών).

10.   Για τα ανώμαλα παραθετικά του επιθέτου bonus, -a, -um βλ. ΛΓ σ. 36, § 49.

11.   Oι μετοχές ενεστώτα sapiens, -ntis και parens, -ntis λειτουργούν επιθετικά, οπότε στην αφαιρετική ενικού θα πάρουν κατάληξη -i (βλ. ΛΛ  Β΄ Λυκείου, σ. 146, Παρ. 2).

12.   Για την κλίση της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας aliqui, aliqua, aliquod βλ. ΛΓ σσ. 46-47, § 62, 2.

13.   Το επίρρημα magis είναι συγκριτικός του επιρρήματος magnopere ή magno opere, που έχει υπερθετικό τον τύπο: maxime (βλ. ΛΓ σ. 39, § 54).

14.   Oι ρηματικοί τύποι vituperandus est και laudandus sit ανήκουν στην προσωπική παθητική περιφραστική συζυγία· ο πρώτος είναι οριστική και ο δεύτερος υποτακτική ενεστώτα (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 81, Παρ. 3). Και στις δύο περιπτώσεις το γερουνδιακό έχει ρόλο κατηγορουμένου σε προσωπική σύνταξη (βλ. ό. π. σσ. 80-81, Παρ. 2).

15.   Για την κλίση του ρήματος fio, factus sum, fiĕri βλ. ΛΓ σσ. 90-91, § 97.

16.   Η περίφραση res publica κλίνεται κανονικά και στα δύο συστατικά της μέρη (res κατά την πέμπτη κλίση, publica κατά την πρώτη κλίση) με τη διαφορά ότι στον ενικό αριθμό σημαίνει: πολιτεία, ενώ στον πληθυντικό: οι δημόσιες υποθέσεις. 

17.   Προσοχή στη διάκριση των αρχικών χρόνων του ρήματος cado, cecidi, casum, cadĕre από το παρώνυμό του cedo, -ssi, -ssum, -dĕre (βλ. Κατάλογο ρημάτων με ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους).

18.   Ο αντωνυμικός τύπος nosmet είναι αιτιατική πληθυντικού της προσωπικής αντωνυμίας α΄ προσώπου σύνθετης με το βεβαιωτικό επίρρημα (και εγκλιτική λεξη) -met· για τη σύνθεση αυτή βλ. ΛΓ σ. 41, § 56, 2 Σημ.

ΜΑΘΗΜΑ 47: Ο ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΦΙΛΑΡΕΣΚΕΙΑ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ ΙΟΥΛΙΑΣ

Η Ιουλία, η κόρη του Αυγούστου, είχε αρχίσει να έχει πρόωρα άσπρες τρίχες, που συνήθιζε να βγάζει κρυφά. Όταν το πληροφορήθηκε ο Αύγουστος, θέλησε να αποθαρρύνει την κόρη του από το να κάνει αυτό. Με αυτό το σχέδιο εμφανίστηκε κάποτε ξαφνικά και έπιασε επ’αυτοφώρω τις κομμώτριες. Παρόλο που πάνω στο φόρεμά τους ανακάλυψε άσπρες τρίχες, όμως ο Αύγουστος προσποιήθηκε ότι δεν τις είδε και με άλλες κουβέντες έφερε τη συζήτηση στην ηλικία (ενν. της κόρης του). Τότε ρώτησε την κόρη του εάν ύστερ’από μερικά χρόνια προτιμούσε να είναι ασπρομάλλα ή φαλακρή. Όταν εκείνη απάντησε «εγώ, πατέρα, προτιμώ να είμαι ασπρομάλλα», ο πατέρας πρόβαλε σε εκείνην το ψεύτικο επιχείρημα: «Δεν αμφιβάλλω ότι δεν θέλεις να μείνεις φαλακρή. Γιατί, λοιπόν, δεν φοβάσαι μήπως αυτές εδώ σε κάνουν φαλακρή;». 

Σχόλια 

1.      Για την κατάληξη -abus στη δοτική και αφαιρετική πληθυντικού αριθμού του πρωτόκλιτου ουσιαστικού filia, -ae βλ. ΛΓ σσ. 12-13, §15, 1.

2.      Το επίρρημα mature (<maturus, -a, -um) σχηματίζει διπλό τύπο υπερθετικού βαθμού: maturissime και maturrime (βλ. ΛΓ σ. 35, § 47, 2 Σημ.).

3.      Για το ελλειπτικό ρήμα coepi, coepisse βλ. ΛΓ σσ. 91-2, § 98, 1+Σημ.

4.      Το δευτερόκλιτο ουσιαστικό cani, -orum έχει μόνο πληθυντικό αριθμό, καθότι στον ενικό αριθμό είναι επίθετο canus, -a, -um με τη σημασία: άσπρος, ασπρομάλλης ( βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών).

5.      Το ρήμα soleo, solitus sum, solitum, solēre είναι ημιαποθετικό (βλ ΛΓ σ. 75, § 81, 1).

6.      Η αφαιρετική απόλυτη hac re auditā είναι νόθος (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου σ. 12, Παρ. 1).

7.      Για την κλίση των ανώμαλων ρημάτων volo - volui - velle, nolo - nolui - nolle και  malo, malui, malle  βλ. ΛΓ σ. 88-89, § 95.

8.      Tο ρήμα  facio, feci, factum, facĕre ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84) και σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: fac (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.)

9.      Τα δευτερόκλιτα ουδέτερα ουσιαστικά consilium και mendacium σχηματίζουν τη γενική ενικού και με και χωρίς συναίρεση: consili και consilii, mendaci και mendacii.

10.   Οι ρηματικοί τύποι intervēnit και deprehendit βρίσκονται σε παρακείμενο χρόνο.

11.   To τριτόκλιτο ουσιαστικό vestis, -is, λόγω ισοσυλλαβίας, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε  -ium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

12.   Η αόριστη αντωνυμία alius, -a, -ud (βλ. ΛΓ σ. 48, § 62, 16) λειτουργεί και ως αντωνυμικό επίθετο (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου σ. 170)· χαρακτηριστικό της κλίσης των αντωνυμικών επιθέτων είναι ότι στη γενική και δοτική ενικού αριθμού παίρνουν καταλήξεις αντωνυμιών και στα τρία γένη (-ius, -i) και δεν σχηματίζουν κλητική.

13.   Το ρήμα induco, -xi, -ctum, -ĕre σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο της προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα χωρίς κατάληξη: induc (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

14.   Το τριτόκλιτο θηλυκό ουσιαστικό aetas, -atis σχηματίζει τη γενική πληθυντικού και με τις δύο καταλήξεις: aetatum και aetatium (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως).

15.   Για την άκλιτη αόριστη επιθετική αντωνυμία aliquot βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 6.

16.   To δευτερόκλιτο τρικατάληκτο επίθετο calvus, -a, -um λόγω σημασίας δεν σχηματίζει παραθετικά.

17.   Το ουσιαστικό pater, -ris στον πληθυντικό σημαίνει επιπλέον: Συγκλητικοί και πατρίκιοι (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών)· επίσης, σχηματίζει τη γενική πληθυντικού σε -um: patrum (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

18.   Το ρήμα obicio, obieci, obiectum, obicĕre (σύνθετο του jacio,  βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων) ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84).

19.   Για την κλίση της ερωτηματικής ουσιαστικής αντωνυμίας quis, quid βλ. ΛΓ σ. 46, § 61.

20.   To δεύτερης συζυγίας ρήμα timeo, -ui, -ēre δεν έχει σουπίνο (βλ. Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους).

21.   Η αντωνυμία iste, -a, -ud είναι δεικτική και κλίνεται όπως ακριβώς η επίσης δεικτική ille, -a, -ud  (βλ. ΛΓ 42, § 58, 2 και 3).

ΜΑΘΗΜΑ 48: ΤΟ ΕΛΑΦΙ ΤΟΥ ΣΕΡΤΩΡΙΟΥ

Ένα άσπρο ελάφι εξαιρετικής ομορφιάς είχε δοθεί ως δώρο στον Σερτώριο από κάποιον Λουζιτανό. Ο Σερτώριος τους έπεισε όλους ότι το ελάφι, κεντρισμένο από τη θεά Άρτεμη (επιλέξει: από τη βούληση της Άρτεμης), συζητούσε μαζί του και του υποδείκνυε ποια ήταν χρήσιμα να κάνει. Εάν του φαινόταν κάπως σκληρό κάτι που έπρεπε να διατάξει τους στρατιώτες του, διακήρυσσε ότι είχε καθοδηγηθεί από το ελάφι. Αυτό το ελάφι κάποια μέρα έφυγε και πίστεψαν πως είχε πεθάνει. Όταν κάποιος ανάγγειλε στον Σερτώριο ότι το ελάφι είχε βρεθεί, ο Σερτώριος τον διέταξε να σωπάσει· επιπλέον του έδωσε οδηγία να το αφήσει ξαφνικά ελεύθερο την επόμενη μέρα σε εκείνον τον τόπο, όπου θα βρισκόταν ο ίδιος με τους φίλους του. Την επομένη, ο Σερτώριος, αφού δέχτηκε τους φίλους στην κρεβατοκάμαρά του, τους είπε ότι του φάνηκε στον ύπνο του πως επέστρεψε σε αυτόν το ελάφι που είχε πεθάνει. Όταν το ελάφι, αφημένο ελεύθερο από τον δούλο, όρμησε στην κρεβατοκάμαρα του Σερτωρίου, προκλήθηκε μεγάλος θαυμασμός. 

Σχόλια

1.      Τα επίθετα albus, -a, -um, eximius, -a, -um και omnis, -e λόγω σημασίας δεν σχηματίζουν παραθετικά.

2.      Για την κλίση της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας quidam, quaedam, quoddam βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 5.

3.      Προσοχή στους αρχικούς χρόνους του ρήματος instinguo, instinxi, instinctum, instinguĕre.

4.      Τα ρήματα conloquor, conlocutus sum, conlocutum, conloqui και orior, ortus sum, ortum, oriri είναι αποθετικά της τρίτης το πρώτο και της τέταρτης συζυγίας το δεύτερο (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων)· για τις κλιτικές ιδιομορφίες του orior βλ. ΛΓ σ. 126, οικείο λήμμα.

5.      Στον τύπο secum έχει συμβεί αναστροφή πρόθεσης, όπως συμβαίνει με την πρόθεση cum, όταν εξαρτά αφαιρετική της προσωπικής αντωνυμίας· ο εμπρόθετος προσδιορισμός cum σe δηλώνει την κοινωνία.

6.      Ο αντωνυμικός τύπος quae ανήκει στην ερωτηματική ουσιαστική quis, quid (για την κλίση της βλ. ΛΓ σ. 46, § 61).

7.      Το τριτόκλιτο επίθετο utilis, -e είναι δικατάληκτο.

8.      O ρηματικός τύπος factu είναι αφαιρετική σουπίνου του ρήματος facio, που δηλώνει την αναφορά σε εξάρτηση από το επίθετο utilia (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου σσ. 85-86, Παρ. 5).

9.      Για την κλίση των αόριστων oυσιαστικών αντωνυμιών quis, (quae ή qua), quid και aliquis, (aliqua ή aliquae), aliquid βλ. ΛΓ σσ. 46-47, § 62, 1 και 2. 

10.   O τύπος durius είναι ουδέτερο συγκριτικού βαθμού του επιθέτου durus, -a, -um· το αντίστοιχο επίρρημα, που σχηματίζεται από το επίθετο, λήγει στο θετικό βαθμό και σε -e και σε -ter: dure και duriter.

11.   O ρηματικος τύπος  imperandum esset είναι υποτακτική παρατατικού της προσωπικής παθητικής περιφραστικής συζυγίας (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 81, Παρ. 3). Το γερουνδιακό εκτελεί χρέη κατηγορουμένου σε προσωπική σύνταξη (βλ. ό. π. σσ. 80-81, Παρ. 2).

12.   Ο αντωνυμικός τύπος sese είναι διπλασιασμένη για λόγους έμφασης ή αντιδιαστολής η αιτιατική ενικού της προσωπικής αντωνυμίας γ΄ προσώπου (βλ. ΛΓ σ. 41, § 56, 2 Σημ.).

13.   Ο ρηματικός τύπος praedicābat δεν ανήκει στο ρήμα dico, -xi, -ctum, -ĕre της τρίτης συζυγίας.

14.   Ο υποθετικός λογος si quid durius ei videbātur – praedicābat δηλώνει το πραγματικό στο παρελθόν.

15.   Το πεμπτόκλιτο ουσιαστικό dies, -ēi είναι αρσενικού γένους, όταν σημαίνει: ημέρα (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 112, Παρ. 1).

16.   Το ρήμα fugio, fugi, fugitum*, fugĕre ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84)· παρόλο που έχει σουπίνο αμάρτυρο, σχηματίζει μετοχή ενεργητικού μέλλοντα fugiturus (βλ ΛΓ σ. 121, οικείο λήμμα και Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους).

17.   To ρήμα pereo είναι σύνθετο του eo, ivi (ii), itum, ire (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων· για την κλίση του ρήματος βλ. ΛΓ σ. 86-87, § 93).

18.   Στην κύρια πρόταση το ρήμα εξάρτησης του ειδικού απαρεμφάτου perisse credita est είναι προσωπικό· για το λόγο αυτό το απαρέμφατο παίρνει υποκείμενο σε ονομαστική, δηλ. το ίδιο το υποκείμενο του ρήματος: cerva (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου σσ. 135-6, Παρ. 3).

19.   Τα ρήματα praecipio, -epi, -eptum, -ĕre και facio, feci, factum, facĕre ανήκουν στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84)· ειδικότερα το ρήμα facio, όταν είναι απλό, σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: fac (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

20.   Το δευτερόκλιτο επίθετο posterus, -a, -um παρουσιάζει διπλό τύπο στον υπερθετικό βαθμό: postremus και postumus (βλ. ΛΓ σ. 37, § 51).

21.   Προσοχή στον διπλό πληθυντικό του ουσιαστικού locus, -i: loci, -orum=χωρία βιβλίου, ενώ loca, -orum=τόποι (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 59, Παρ. 3).

22.   Ο ρηματικός τύπος futurus esset είναι υποτακτική παρατατικού της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 147, Παρ. 8).

23.   Το τρίτης συζυγίας ρήμα dico, dixi, dictum, dicĕre σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: dic (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.).

24.   Το ρήμα revertor, reverti (reversus sum), reversum, reverti λειτουργεί άλλοτε ως αποθετικό, όταν εμφανίζει μέσο παρακείμενο reversus sum, και άλλοτε ως ημιαποθετικό, όταν εμφανίζει ενεργητικό παρακείμενο reverti· και στις δύο πάντως περιπτώσεις καλό είναι να αντικαθίσταται χρονικά και με τις δύο μορφές του (βλ. Κατάλογο αποθετικών και ημιαποθετικών ρημάτων).

25.   Για τα ανώμαλα παραθετικά του επιθέτου magnus, -a, -um (με συγκριτικό: maior, -ius και υπερθετικό: maximus, -a, -um) βλ. ΛΓ, σ. 36, § 49.

MAΘΗΜΑ 49: Η ΠΟΡΚΙΑ ΚΑΙ Ο ΒΡΟΥΤΟΣ

Η Πορκία, σύζυγος του Βρούτου, όταν έμαθε το σχέδιο του άντρα της για τη δολοφονία του Καίσαρα, ζήτησε ένα μαχαιράκι του μανικιουρίστα, τάχα για να κόψει τα νύχια της και με αυτό αυτοτραυματίστηκε, αφού της γλίστρησε δήθεν τυχαία. Αργότερα ο Βρούτος, καλεσμένος στην κρεβατοκάμαρά της από την κραυγή των υπηρετριών, ήλθε για να την μαλώσει, επειδή τάχα είχε κλέψει την τέχνη του μανικιουρίστα. Σε αυτόν η Πορκία είπε κρυφά: «Αυτό δεν είναι ασυλλόγιστη πράξη μου, αλλά βεβαιότατη απόδειξη της αγάπης μου για σένα, που μηχανεύεσαι τέτοιο σχέδιο· θέλησα δηλαδή να δοκιμάσω με πόση αταραξία [ηρεμία] θα αυτοκτονούσα με το σιδερένιο εργαλείο, εάν το σχέδιό σου δεν πήγαινε κατ’ευχήν».

Σχόλια    

1.      Το τριτόκλιτο ουσιαστικό uxor, -oris, αν και λήγει σε -or, είναι θηλυκού γένους, καθότι το φυσικό γένος επικρατεί του γραμματικού (βλ. Το γένος των ονομάτων της Λατινικής).

2.      Το αρσενικού γένους ουσιαστικό vir, -ri είναι συγκοπτόμενο της δεύτερης κλίσης· (βλ. ΛΓ, σσ. 14-15, §18 και Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών).

3.      Τα δευτερόκλιτα ουδέτερα ουσιαστικά consilium, officium και indicium σχηματίζουν τη γενική ενικού και με και χωρίς συναίρεση: consili και consilii, offici και officii, indici και indicii.

4.      Tο ρήμα  interficio, -feci, -fectum, -ficĕre ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84) και,  καθότι σύνθετο του facio, σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα  με κατάληξη: interfice (βλ. ΛΓ σ. 79, § 84 Σημ.)

5.      Το ρήμα cognosco, αν και σύνθετο του nosco, σχηματίζει σουπίνο σε -itum (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

6.      Το δευτερόκλιτο επίθετο tonsorius, -a, -um λόγω σημασίας δεν σχηματίζει παραθετικά.

7.      To τριτόκλιτο ουσιαστικό unguis, -is, αν και ισοσύλλαβο σε -is, είναι αρσενικού γένους (βλ. Το γένος των ονομάτων της Λατινικής)· επίσης, διφορείται και σχηματίζει την αφαιρετική ενικού και με τις δύο καταλήξεις: ungue και ungui (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

8.      Προσοχή στους αρχικούς χρόνους του ρήματος reseco, resecui, resectum, resecare (βλ. Κατάλογο ρημάτων με ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους)· κατά τη ΛΓ σ. 130, οικείο λήμμα, το ρήμα seco σχηματίζει τη μετοχή μέλλοντα: secaturus.

9.      Το ρήμα posco, poposci, poscere στερείται σουπίνου (βλ. Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους).

10.   Ο τύπος forte είναι αφαιρετική ενικού του άχρηστου στις άλλες πτώσεις ουσιαστικού fors, -rtis* (βλ. ΛΓ σ. 27, § 34 Β΄ Σημ. και Κατάλογο ανώμαλων ουσιαστικών).

19.   Tα ρήματα elabor-elapsus sum-elapsum-elabi, molior-molitus sum-molitum-molīri και experior-expertus sum-expertum-experīri είναι αποθετικά της τρίτης το πρώτο και της τέταρτης συζυγίας τα άλλα δύο (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

11.   Η αιτιολογική πρόταση quod…praeripuisset εκφέρεται με υποτακτική λόγω της υποκειμενικής-υποθετικής  αιτιολογίας (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου σ. 90, Παρ. 1).

12.   Το ρήμα praeripio, -ripui, -reptum, -ripĕre (<prae+rapio) ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84).

13.   Το ρήμα inquam είναι ελλειπτικό (βλ. ΛΓ σ. 92, § 98, 2).

14.   To δευτερόκλιτο επίθετο temerarius, -a, -um, μια και λήγει σε -us με προηγούμενο φωνήεν σχηματίζει τα παραθετικά του περιφραστικά: magis temerarius, -a, -um, maxime temerarius, -a, -um· αντίθετα, το επίσης δευτερόκλιτο επίθετο aequus, -a, -um σχηματίζει τα παραθετικά του μονολεκτικά, επειδή λήγει σε -quus (βλ. ΛΓ σ. 38, § 52 και Σημ.).

15.   Η αντωνυμία talis, -e είναι δεικτική και κλίνεται ως τριτόκλιτο  δικατάληκτο επίθετο χωρίς βέβαια κλητική (βλ. ΛΓ σ. 42, § 58, 4).

16.   Για την κλίση τoυ ανώμαλου ρήματος volo, volui, velle βλ. ΛΓ σ. 88-89, § 95.

17.   To oυδέτερο δευτερόκλιτο ουσιαστικό ferrum, -i δεν έχει πληθυντικό αριθμό (singu-

lare tantum· βλ. ΛΓ σ. 26, § 34, 4 Α΄, α΄).

18.   Ο ρηματικός τύπος essem interemptura είναι υποτακτική παρατατικού της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 147, Παρ. 8)· το ρήμα interimo, -emi, -emptum, -imĕre είναι σύνθετο του emo (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

19.   Προσοχή στη διάκριση των αρχικών χρόνων του ρήματος cedo, -ssi, -ssum, -dĕre από το παρώνυμό του cado, cecidi, casum, cadĕre (βλ. Κατάλογο ρημάτων με ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους).

20.   Ο υποθετικός λόγος si tibi consilium non ex sententiā cessisset – quam aequo animo me ferro essem interemptūra είναι πλαγιωμένος (εξαρτημένος), καθότι η απόδοσή του βρίσκεται στην πλάγια ερωτηματική πρόταση quam… interemptūra· η ευθεία του μορφή θα ήταν: si tibi consilium non ex sententiā cesserit – aequo animo me ferro interimam (α΄ είδος, πραγματικό). Διευκρίνιση:  ο ρηματικός τύπος cesserit είναι οριστική συντελεσμένου μέλλοντα.