Λατινικά Β΄ Λυκείου

                                                       ΛΑΤΙΝΙΚΑ  ΛΥΚΕΙΟΥ

                                                             Α.  ΕΙΣΑΓΩΓΗ 

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ

1.      Η λατινική γλώσσα (σσ. 9-10)

·        Σε ποια γλωσσική οικογένεια ανήκει η λατινική γλώσσα; Πού και από ποιους πρωτομιλήθηκε;       

·        Σε ποιους λόγους οφείλεται η ομοιότητα της Λατινικής με την Ελληνική;

·        Γιατί το λεγόμενο ‘λατινικό’ αλφάβητο είναι στην πραγματικότητα ελληνικό;

·        Από πότε η λατινική γραμματεία παράγει αξιόλογα κείμενα;

2.      Η γένεση της ρωμαϊκής λογοτεχνίας (σ. 10)

•           Τι εννοούμε, όταν λέμε ότι η ρωμαϊκή λογοτεχνία δεν είναι αυτοφυής;

•           Ποια είναι η ‘γενέθλιος’ χρονολογία της ρωμαϊκής λογοτεχνίας και γιατί;

•           Τι γνωρίζεις για τον Λίβιο Ανδρόνικο;

•           Τι βρίσκεται στις ρίζες της ρωμαϊκής γραμματείας;

3.      Εποχές της ρωμαϊκής λογοτεχνίας (σσ. 10-11)

•           Τι εννοούμε, όταν λέμε ‘αριστοκρατική’ διαίρεση των περιόδων της ρωμαϊκής λογοτεχνίας; Γιατί αυτή σήμερα θεωρείται αντιεπιστημονική;

•           Ποιες είναι οι εποχές της ρωμαϊκής λογοτεχνίας βάσει της λεγόμενης περιγραφικής διαίρεσης;

•           Ποιες είναι οι εποχές της ρωμαϊκής λογοτεχνίας βάσει της διάκρισης με ιστορικά κριτήρια;

4.      Γενικά χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής λογοτεχνίας (σσ. 11-12)

·        Να δώσετε αδρή αναφορά στα γενικά χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής λογοτεχνίας.

·        Τι εννοούμε με τη φράση utriusque linguae peritia;

·        Tι εννοούμε με τους όρους imitatio και aemulatio;

·        Ποιο αποτέλεσμα είχε το γεγονός ότι η μεγάλη ανάπτυξη της ρωμαϊκής γραμματείας άρχισε στα ελληνιστικά χρόνια;

·        Τι εννοούμε, όταν λέμε ιδιόρρυθμη εξέλιξη των λογοτεχνικών ειδών της ρωμαϊκής γραμματείας;

·        Ποιο θετικό αποτέλεσμα είχε η εξειδίκευση των ρωμαίων λογοτεχνών;

·        Τι εννοούμε με τη φράση ιδιάζων ιδεολογικός πλούτος της ρωμαϊκής κοινωνίας και με ποιες βασικές λέξεις εκφράζεται αυτός;

·        Τι αποδεικνύει το βαθμό ωριμότητας της λατινικής γλώσσας;  

5.      Κλασική εποχή (σσ. 14-15)

·        Η λατινική γλώσσα κατά την κλασική εποχή έχει διαμορφωθεί σε κατάλληλο όργανο για να εκφράσει τι;

·        Πού προχώρησε η λατινική λογοτεχνία μετά το στάδιο της ανίχνευσης;

·        Τι εννοούμε, όταν λέμε ότι ο ρωμαίος καλλιτέχνης πατά στέρεα στο πλούσιο έδαφός του;

·        Σε πόσα και ποια χρονικά διαστήματα μπορεί να χωριστεί χοντρικά η κλασική περίοδος της ρωμαϊκής λογοτεχνίας;

·        Τι γνωρίζετε για το λεγόμενο ‘κίνημα των Νεωτέρων’;

6.      Οι χρόνοι του Κικέρωνα (σσ. 15-18)

•           Κατά την περίοδο αυτή πού επικεντρώνει περισσότερο το ενδιαφέρον του ο ρωμαίος λογοτέχνης;

•           Τι γνωρίζετε για τον Μάρκο Τύλλιο Κικέρωνα και το συγγραφικό του έργο;

•           Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της τέχνης του;

•           Τι γνωρίζετε για τον Βάρρωνα και το έργο του;

•           Ποια πεζογραφικά είδη καλλιεργούν ο Ιούλιος Καίσαρ, ο Κορνήλιος Νέπως και ο Σαλλούστιος Κρίσπος;

•           Τι γνωρίζετε για τον Βαλέριο Κάτουλλο και την ποιητική δημιουργία του;

•           Τι γνωρίζετε για το φιλοσοφικό έπος του Λουκρήτιου De rerum natura;

•           Τι γνωρίζετε για τις Saturae Menippeae του Βάρρωνα;

7.      Aυγούστειοι χρόνοι (σσ. 18-21)

·        Τι επιδιώκουν κατά την περίοδο αυτή με τη λεγόμενη ‘πατρωνία’ οι Αύγουστος και Μαικήνας;

·        Ποιο στοιχείο συνδέει και ποιο διακρίνει τους πέντε ποιητές Βεργίλιο, Οράτιο, Τίβουλλο, Προπέρτιο και Οβίδιο;

·        Τι γνωρίζετε για τον Βεργίλιο και το έργο του;

·        Τι γνωρίζετε για τον Οράτιο και το έργο του; Τίνος ποιητικού είδους είναι ‘ευρετής’;

·        Ποια κοινά στοιχεία συνδέουν τους τρεις ελεγειακούς ποιητές Τίβουλλο, Προπέρτιο και Οβίδιο και ποια τους ξεχωρίζουν;

·        Ποια καινούργια είδη επινόησε και καλλιέργησε ο Οβίδιος; Για ποιο έργο είναι περισσότερο γνωστός;

·        Τι διεκπεραιώνει ο Τίτος Λίβιος με το ιστορικό έργο του Ab urbe condita;  Ποιες έννοιες διατρέχουν την ιστοριογραφία του;

·        Τι γνωρίζετε για τον Βιτρούβιο;         

  

                                 Β. ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

                                                              Β΄ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 1: Ο ΕΞΟΡΙΣΤΟΣ ΠΟΙΗΤΗΣ

Ο ποιητής Οβίδιος είναι εξόριστος στη γη του Πόντου. Γράφει συχνά επιστολές στη Ρώμη. Οι επιστολές είναι γεμάτες παράπονα. Αποζητά τη Ρώμη και θρηνεί την αντίξοη τύχη (του). Αφηγείται για τους βάρβαρους κατοίκους και την παγωμένη γη. Έγνοιες και δυστυχίες βασανίζουν τον ποιητή. Με τις επιστολές αντιμάχεται την αδικία. Η Μούσα είναι η μοναδική φίλη του ποιητή.

Σχόλια 

1.      Το κύριο όνομα Ovidius, λόγω του ότι είναι υπερδισύλλαβο σε -ius, στη γενική ενικού μπορεί να συναιρέσει τα δύο -ii σε ένα· στην κλητική ενικού λήγει μόνον σε -i πάλι με συναίρεση (βλ. ΛΓ[1], σ. 15, § 19, 2 και 3).

2.      Η πρόθεση  in+αφαιρ. δηλώνει τη στάση σε τόπο.

3.      H απρόθετη αιτιατική Romam δηλώνει την κατεύθυνση.

4.       Η γενική querelarum είναι συμπλήρωμα του επιθέτου plenus, δηλ. αντικειμενική (βλ. ΛΛ[2] Γ΄ Λυκείου, σ. 60, Παρ. 4).

5.      Το ουσιαστικό incola, -ae είναι και αρσενικού και θηλυκού γένους.

ΜΑΘΗΜΑ 2: ΔΙΔΩ ΚΑΙ ΑΙΝΕΙΑΣ

Ο Αινείας είναι γιος του Αγχίση. Πατρίδα του Αινεία είναι η Τροία. Οι Έλληνες πολιορκούν την Τροία και με δόλο την κυριεύουν. Ο Αινείας με τον Αγχίση, με το γιο και με τους συντρόφους του πλέει προς την Ιταλία. Αλλά άνεμοι ταράζουν τη θάλασσα και μεταφέρουν τον Αινεία στην Αφρική. Εκεί η βασίλισσα Διδώ ιδρύει καινούργια πατρίδα. Ο Αινείας αφηγείται από την αρχή στη βασίλισσα το δόλο των Ελλήνων. Η βασίλισσα ερωτεύεται τον Αινεία κι ο Αινείας τη βασίλισσα. Τελικά, ο Αινείας πλέει προς την Ιταλία κι η βασίλισσα πεθαίνει.

Σχόλια 

1.      Για τον τρόπο κλίσης των κύριων ονομάτων Aeneas, Anchises και Dido βλ.  Κατάλογο κύριων ονομάτων με ιδιόμορφη κλίση.

2.      Τα ουσιαστικά filius και socius σχηματίζουν τη γενική ενικού filii και socii και (με συναίρεση) fili και soci,  ενώ την κλητική ενικού μόνο fili και soci (πάλι με συναίρεση)· βλ. ΛΓ, σ. 15, § 19, 2 και 3.

3.      Το επίθετο novus, -a, -um έχει συγκριτικό recentior, -ius, αλλά υπερθετικό  novissimus, -a, -um (βλ. ΛΓ, σ. 37, § 50, 3 α΄).

4.      To oυσιαστικό insidiae, -arum έχει μόνο πληθυντικό αριθμό (plurale tantum· βλ. ΛΓ, σ. 26, § 34, 4 β΄). 

5.      H πρόθεση in+αιτιατική δηλώνει την κίνηση σε τόπο, την κατεύθυνση.

ΜΑΘΗΜΑ 3: Η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΜΕΔΑΣ

Ο Κηφέας και η Κασσιόπη έχουν την Ανδρομέδα κόρη. Η Κασσιόπη, περήφανη για την ομορφιά της, συγκρίνει τον εαυτό της με τις Νηρηίδες. Ο Ποσειδώνας, επειδή εξοργίστηκε, στέλνει στην ακτή της Αιθιοπίας θαλάσσιο κήτος, που αφανίζει τους κατοίκους. Το μαντείο απαντά στους κατοίκους: «βασιλικό σφάγιο αρέσει στο θεό!». Τότε ο Κηφέας δένει την Ανδρομέδα σε βράχο· το κήτος κατευθύνεται προς την Ανδρομέδα. Ξαφνικά καταφθάνει πετώντας ο Περσέας με τα φτερωτά σανδάλια του· βλέπει την κοπέλα και θαμπώνεται από την ομορφιά της. Ο Περσέας με το δόρυ σκοτώνει το κήτος και ελευθερώνει την Ανδρομέδα. Ο Κηφέας, η Κασσιόπη και οι κάτοικοι της Αιθιοπίας χαίρονται πάρα πολύ.

Σχόλια 

1.      Για την κλίση των κύριων ονομάτων Cepheus, Cassiope, Andromeda και Perseus βλ.  Κατάλογο κύριων ονομάτων με ιδιόμορφη κλίση.

2.      Το ουσιαστικό filia, -ae σχηματίζει τη δοτική και αφαιρετική του πληθυντικού αριθμού σε -abus, όταν είναι ανάγκη να διακριθεί από τις ομόηχες αντίστοιχες πτώσεις του δευτερόκλιτου αρσενικού  filius, -ii και -i (βλ. ΛΓ, σσ. 12-13, § 15, 1).

3.      Οι ρηματικοί τύποι comparat και movet με αντικείμενο την προσωπική αντωνυμία γ΄ προσώπου se, που εδώ λειτουργεί ως αυτοπαθητική, δηλώνουν ευθεία αυτοπάθεια (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 60, Παρ. 5). 

4.      Τα ρήματα urgeo, -si, -ēre και stupeo, -ui, -ēre δεν παρουσιάζουν σουπίνο (βλ. Κατάλογο ελλειπτικών ρημάτων).

5.      Για τη κλίση του ουσιαστικού deus, -i  βλ. ΛΓ, σ. 15, § 19, 1.

6.      Τα επίθετα marinus, -a, -um και regius, -a, -um δεν σχηματίζουν λόγω σημασίας παραθετικά.

7.      Το ρήμα gaudeo, gavisus sum, gavisum, gaudere είναι ημιαποθετικό (βλ. ΛΓ, σ. 75, § 81, 1).

MAΘHMA 4: ΤΑ ΗΘΗ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ

Στους αρχαίους Ρωμαίους η ομόνοια ήταν πολύ μεγάλη, αλλά η πλεονεξία ελάχιστη. Οι Ρωμαίοι στη λατρεία των θεών ήταν γενναιόδωροι, αλλά στην  ιδιωτική τους ζωή οικονόμοι. Συναγωνίζονταν μεταξύ τους στη δικαιοσύνη και φρόντιζαν την πατρίδα τους. Στον πόλεμο απωθούσαν τους κινδύνους με την τόλμη τους και αποκτούσαν συμμάχους με τις ευεργεσίες. Εκλεγμένοι άντρες (οι Συγκλητικοί) φρόντιζαν για την  πατρίδα· αυτοί (οι Ρωμαίοι) είχαν από τα χρόνια το σώμα αδύναμο, αλλά χάρη στη σοφία  το πνεύμα δυνατό. 

Σχόλια 

1.      maxima:  υπερθετικός βαθμός του επιθέτου magnus, -a, -um (συγκριτικός: maior,

-ius· βλ. ΛΓ, σ. 36, § 49).

2.      minima: υπερθετικός βαθμός του επιθέτου parvus, -a, -um (συγκριτικός minor, -us· βλ. ΛΓ, σ. 36, § 49).

3.      Το ουσιαστικό supplicium, -ii και -i στον ενικό αριθμό σημαίνει: τιμωρία, ενώ στον πληθυντικό: ικεσίες, προσευχές, λατρεία. Για παρόμοιες περιπτώσεις βλ. ΛΓ, σ. 27, § 34, 4 Β΄ Σημ.).

4.      Για την κλίση αλλά και τη χρήση του ουσιαστικού domus, -us και -i  βλ. ΛΓ, σ. 24, §30, 3.

5.      Τα ουδέτερα ουσιαστικά beneficium και ingenium σχηματίζουν τη γενική ενικού σε -ii και -i (με συναίρεση).

ΜΑΘΗΜΑ 5: ΕΝΑΣ ‘ΛΑΤΡΗΣ’ ΤΟΥ ΒΙΡΓΙΛΙΟΥ

Ο Σίλιος Ιταλικός, επικός ποιητής, ήταν ένδοξος άνδρας. Τα δεκαεπτά βιβλία του για το δεύτερο καρχηδονιακό πόλεμο είναι όμορφα. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του παρέμενε στην Καμπανία. Σε εκείνους του τόπους κατείχε πολλά χωράφια. Ο Σίλιος είχε ευαίσθητη ψυχή. Επεδίωκε τη δόξα του Βιργιλίου και περιέβαλλε με αγάπη το πνεύμα του. Τον τιμούσε, όπως το παιδί (τιμά) το δάσκαλο. Τον τάφο του, που βρισκόταν στη Νεάπολη, τον θεωρούσε ναό.

Σχόλια

1.      Το επίθετο epicus, -a, -um λόγω σημασίας δεν σχηματίζει παραθετικά.

2.      Τα ουσιαστικά vir, lĭber, ager, puer, magister είναι συγκοπτόμενα της δεύτερης κλίσης· συγκοπτόμενο επίσης είναι και το αρσενικό των  επιθέτων pulcher, -ra, -rum και tener, -ra, -rum (βλ. ΛΓ, σσ. 14-15, §§ 17-18 και Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών και επιθέτων).

3.      Ο υπερθετικός ultimus, -a, -um δεν διαθέτει αντίστοιχο θετικό βαθμό (βλ. ΛΓ, σ. 37, § 50, 2).  

4.      Ο ρηματικός τύπος tenebat με αντικείμενο την αυτοπαθητική αντωνυμία se δηλώνει ευθεία αυτοπάθεια, που ισχύει βέβαια και ανάμεσα στο υποκείμενο του ίδιου ρήματος (Silius Italicus) και στην κτητική αντωνυμία suae (κτήση με αυτοπάθεια· βλ. Παρ. 5, σ. 60 οικείου μαθήματος).

5.      Το ουσιαστικό locus, -i  σχηματίζει τον πληθυντικό αριθμό και κατά τα αρσενικά και κατά τα ουδέτερα με διαφορά όμως στη σημασία: loci, -orum σημαίνει ‘χωρία συγγραφέων’, ενώ loca, -orum ‘τόποι, τοποθεσίες᾿ (βλ. Παρ. 3, σ. 59 οικείου μαθήματος και Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών).               

6.      Το επίθετο multi, -ae, -a έχει ανώμαλα παραθετικά (βλ. ΛΓ, σ. 36, § 49).

7.      Το ρήμα studeo, -ui, -ēre δεν διαθέτει σουπίνο (βλ. Κατάλογο ελλειπτικών ρημάτων).

8.      Η απλή αφαιρετική Neapoli δηλώνει τη στάση σε τόπο.

9.      To ρήμα  iaceo, iacui, iacitum*, iacēre, αν και έχει σουπίνο αμάρτυρο, εμφανίζει μετοχή μέλλοντα: iaciturus (βλ. οικείο λήμμα στη ΛΓ σ. 123 και Κατάλογο ελλειπτικών ρημάτων).

10.   Η φράση pro templo habebat αποδίδεται αυτολεξεί: τον είχε αντί ναού.

ΜΑΘΗΜΑ 6: ΟΙ ΝΟΜΟΙ

Σε αυτήν την πολιτεία, που οι νόμοι στεριώνουν, οι καλοί άνδρες πρόθυμα τηρούν τους νόμους. Γιατί ο νόμος είναι το θεμέλιο της ελευθερίας, η πηγή της δικαιοσύνης. Το πνεύμα και η ψυχή και η σκέψη και η κρίση της πολιτείας είναι τοποθετημένα στους νόμους. Όπως τα σώματά μας χωρίς νου (δεν υφίστανται), έτσι και η πολιτεία δεν υφίσταται χωρίς το νόμο. Οι άρχοντες είναι θεράποντες των νόμων, οι δικαστές ερμηνευτές των νόμων, τελικά όλοι (εμείς) είμαστε υπηρέτες των νόμων· γιατί με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι.

Σχόλια    

1.      Τα ουσιαστικά civitas, -atis και aequitas, -atis σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού και με τις δύο καταλήξεις: civitat(i)um και aequitat(i)um (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

2.      Το επίθετο bonus, -a, um έχει ανώμαλα παραθετικά (βλ. ΛΓ, σ. 36, § 49).

3.      Το ουσιαστικό fons, -ntis, αν και μονοσύλλαβο σε -s με προηγούμενο σύμφωνο, είναι αρσενικού γένους (βλ. Το γένος των ονομάτων της Λατινικής).

4.      Τα ουσιαστικά fons, -ntis και mens, -ntis, λόγω του ότι είναι περιττοσύλλαβα που το θέμα τους λήγει σε δύο σύμφωνα, σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού σε  -ium  (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

5.      Το ρήμα sto σχηματίζει το παρακειμενικό θέμα με αναδιπλασιασμό: steti (βλ. Κατάλογο ρημάτων με ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους).

6.      Το ουσιαστικό magister, -ri είναι συγκοπτόμενο της δεύτερης κλίσης· συγκοπτόμενο στο αρσενικό γένος είναι και το επίθετο līber, -era, -erum (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών και επιθέτων)· επειδή το αρσενικό γένος του επιθέτου λήγει σε -er, σχηματίζει τον υπερθετικό με τις καταλήξεις  -rimus, -rima, -rimum (βλ ΛΓ, σ. 35, § 47, 2).

7.      Το ουσιαστικό iudex, -icis, παρότι λήγει σε -x, είναι αρσενικού γένους, επειδή το φυσικό γένος επικρατεί του γραμματικού.

8.      Το ουσιαστικό interpres, -etis είναι και αρσενικού και θηλυκού γένους.

9.      Για την κλίση του ρήματος possum, potui, posse βλ. ΛΓ, σ. 85, § 91.

ΜΑΘΗΜΑ 7: ΕΤΟΙΜΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΞΕΧΕΙΜΩΝΙΑΣΜΑ

Ο Καίσαρας, εξαιτίας της έλλειψης σταριού, εγκαθιστά τις λεγεώνες σε πολλά χειμερινά στρατόπεδα. Από αυτές (τις λεγεώνες) τέσσερις διατάζει να ξεχειμωνιάσουν στη χώρα των Νερβίων και τρεις διατάζει να παραμείνουν στη χώρα των Βέλγων. Διατάζει όλους τους διοικητές των λεγεώνων να φέρουν στάρι μέσα στο στρατόπεδο. Συμβουλεύει τους στρατιώτες με τα παρακάτω λόγια: «Πληροφορούμαι ότι οι εχθροί πλησιάζουν· οι κατάσκοποί μας αναγγέλλουν ότι αυτοί (οι εχθροί) βρίσκονται κοντά. Οφείλετε να προσέχετε (προφυλάγεστε από) τη δύναμη των εχθρών· γιατί οι εχθροί συνηθίζουν να εξορμούν από τους λόφους και μπορούν να κατασφάξουν τους στρατιώτες».

Σχόλια   

1.      Το ουσιαστικό hiberna, -orum είναι μόνο πληθυντικού (plurale tantum), καθότι στον ενικό λειτουργεί ως επίθετο: hibernus, -a, -um=χειμερινός  (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών).

2.      Το απόλυτο αριθμητικό tres, -ia κλίνεται όπως ένα δικατάληκτο επίθετο τρίτης κλίσεως χωρίς κλητική και σε μόνο τον πληθυντικό αριθμό (βλ. ΛΓ, σ. 56, § 68, 2).

3.      Το ουσιαστικό castrum, -i στον ενικό σημαίνει: φρούριο, κάστρο, ενώ στον πληθυντικό castra, -orum στρατόπεδο· με την πρώτη σημασία απαντά και με τη μορφή: castellum, -i (βλ. ΛΓ, σ. 27, § 34, 4  Α΄ β΄ Σημ.).

4.      Το ρήμα audio αποκτά εδώ τη σημασία του πληροφορούμαι, επειδή είναι συνταγμένο με  απαρέμφατο (adventare)· συνταγμένο με κατηγορηματική μετοχή σημαίνει: ακούω.

5.      Τα ουσιαστικά hostis, -is, collis, -is και caedes, -is, καθότι ισοσύλλαβα, σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού σε -ium και την αιτιατική πληθυντικού και σε -es και σε -is. Το collis, -is , αν και ισοσύλλαβο σε -is, είναι αρσενικού γένους.

6.      Προσοχή στην κλίση του ουσιαστικού vis (βλ. Παρ. 4 οικείου μαθήματος).

7.      Το ρήμα soleo, -itus sum, -itum, -ēre είναι ημιαποθετικό  (βλ. ΛΓ, σ. 75, § 81, 1).

ΜΑΘΗΜΑ 8: ΟΤΑΝ ΒΓΕΙΣ ΣΤΟ ΚΥΝΗΓΙ, ΠΑΡΕ ΜΑΖΙ ΣΟΥ ΜΟΛΥΒΙ ΚΑΙ ΧΑΡΤΙ

Ο Γάιος Πλίνιος στέλνει τις ευχές του στο φίλο του Κορνήλιο Τάκιτο. Θα γελάσεις. Εγώ έπιασα τρία φοβερά αγριογούρουνα. «Ο ίδιος;» θα ρωτήσεις. (Εγώ) ο ίδιος. Καθόμουν κοντά στα δίχτυα· πλάι μου δεν είχα κυνηγετική λόγχη αλλά γραφίδα και πλάκες αλειμμένες με κερί· σκεφτόμουν κάτι και κρατούσα σημειώσεις· μολονότι είχα τα δίχτυα άδεια, είχα όμως τις πλάκες γεμάτες. Τα δάση και η μοναξιά είναι μεγάλα ερεθίσματα της σκέψης. Όταν θα βρίσκεσαι στο κυνήγι, θα μπορείς κι εσύ να φέρνεις εκεί τις πλάκες: θα διαπιστώσεις ότι στα βουνά δεν περιπλανιέται η Άρτεμη αλλά η Αθηνά. Γεια σου!   

Σχόλια

1.      Το ουσιαστικό aper, -ri είναι συγκοπτόμενο της δεύτερης κλίσης (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών και επιθέτων).

2.      Το ουσιαστικό rete, -is, καθότι ουδέτερο σε -e, σχηματίζει την αφαιρετική ενικού σε -i, τη γενική πληθυντικού σε -ium και τις τρεις ομοικοκατάληκτες πτώσεις του πληθυντικού σε  -ia (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

3.      Το ουσιαστικό pugillares, -ium είναι μόνο πληθυντικού (plurale tantum), καθότι στον ενικό είναι δικατάληκτο τριτόκλιτο επίθετο pugillaris, -e και σημαίνει ‘αυτός που έχει τη χούφτα του γεμάτη’ (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών).

4.      Η αντωνυμία aliquis, (aliqua ή aliquae), aliquid είναι αόριστη ουσιαστική (βλ. ΛΓ, σσ. 46-47, § 62, 2).

5.      Το επίθετο vacuus, -a, -um, επειδή λήγει σε -us με προηγούμενο φωνήεν, σχηματίζει τα παραθετικά του περιφραστικά (βλ. ΛΓ, σ. 38, § 52).

6.      Το επίθετο magnus, -a, -um έχει ανώμαλα παραθετικά (βλ. ΛΓ, σ. 36, § 49).

7.      Ο σύνδεσμος cum με οριστική είναι χρονικός και εκφράζει την επανάληψη (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 120,  Παρ. 7).

8.      Το ουσιαστικό mons, -ntis, αν και μονοσύλλαβο σε -s με προηγούμενο σύμφωνο, είναι αρσενικού γένους (βλ. Το γένος των ονομάτων της Λατινικής).

9.      To ρήμα valeo, -ui, -ēre δεν διαθέτει σουπίνο (βλ. Κατάλογο ελλιπών κατά τους χρόνους ρημάτων).

ΜΑΘΗΜΑ 9: Η ΕΓΚΑΘΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΣΤΗ ΡΩΜΗ

Ο Ταρκύνιος ο Υπερήφανος, έβδομος και τελευταίος από τους βασιλιάδες, χάνει την εξουσία με τον εξής τρόπο. Ο γιος του Σέξτος Ταρκύνιος προσβάλλει την τιμή της Λουκρητίας, συζύγου του Κολλατίνου. Ο σύζυγος, ο πατέρας και ο Ιούνιος Βρούτος την βρίσκουν περίλυπη.  Η γυναίκα με δάκρυα αποκαλύπτει σε εκείνους την προσβολή και με μαχαίρι αυτοκτονεί. Ο Βρούτος με μεγάλη οδύνη βγάζει το μαχαίρι από το τραύμα και ετοιμάζεται να τιμωρήσει το έγκλημα. Ξεσηκώνει το λαό και αφαιρεί από τον Ταρκύνιο την εξουσία. Ελεύθερος πια ο ρωμαϊκός λαός αποφασίζει να εκλέξει δύο υπάτους, τον Ιούνιο Βρούτο και τον Ταρκύνιο Κολλατίνο.

Σχόλια

1.      Ο υπερθετικός ultimus, -a, -um δεν διαθέτει αντίστοιχο θετικό βαθμό (βλ. ΛΓ, σ. 37, § 50, 2). 

2.      Το ρήμα do, dedi, datum, dare (της πρώτης συζυγίας· βλ. Ρήματα α΄ συζυγίας με ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους) γίνεται τρίτης, εάν συντεθεί, όπως εδώ, με μονοσύλλαβη πρόθεση: perdo, -didi, -ditum, -ĕre.

3.      Το ουσιαστικό uxor, -is, μολονότι λήγει σε -or, είναι θηλυκού γένους, επειδή το φυσικό γένος επικρατεί του γραμματικού.

4.      Το ουσιαστικό pater, -ris είναι συγκοπτόμενο τρίτης κλίσης (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικώνκαι επιθέτων) με γενική πληθυντικού σε -um. Στον ενικό σημαίνει πατέρας, ενώ στον πληθυντικό πατέρες, πατρίκιοι, Συγκλητικοί. 

5.      Το ρήμα interficio, -feci, -fectum, interficĕre ανήκει στα δεκαπέντε ρήματα σε -io της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84)· ο ρηματικός τύπος interficit με αντικείμενο την αυτοπαθητική αντωνυμία se δηλώνει ευθεία αυτοπάθεια.

6.      Το ουσιαστικό culter, -ri είναι συγκοπτόμενο της δεύτερης κλίσης (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών και επιθέτων).

7.      Το επίθετο magnus, -a, -um έχει συγκριτικό maior, -ius και υπερθετικό maximus, -a, -um (βλ. ΛΓ, σ. 36, § 49).

8.      Το επίθετο līber, -era, -erum είναι συγκοπτόμενο της δεύτερης κλίσης (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων επιθέτων)· επειδή το αρσενικό γένος του επιθέτου λήγει σε -er, σχηματίζει τον υπερθετικό με τις καταλήξεις  -rimus, -a, -um (βλ ΛΓ, σ. 35, § 47, 2).

9.      Προσοχή στη διάκριση του ρήματος deligo, -egi, -ectum, -ĕre=εκλέγω από το παρώνυμό του diligo, -exi, -ectum, -ĕre=αγαπώ (μάθημα 26).

MAΘHMA 10: Η ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΑ

Ο Αινείας θα διεξαγάγει φοβερό πόλεμο στην Ιταλία. Θα συντρίψει άγριους λαούς, θα τους επιβάλει ήθη και θα κτίσει τείχη. Εσύ θα αποθεώσεις τον Αινεία. Αργότερα ο Ίουλος, ο γιος του Αινεία, θα μεταφέρει το βασίλειο από το Λαβίνιο και θα οχυρώσει την Άλβα Λόγγα. Τριακόσια χρόνια μετά η Ιλία θα γεννήσει δύο γιους, τον Ρωμύλο και τον Ρώμο, που θα τους αναθρέψει μια λύκαινα. Ο Ρωμύλος θα κτίσει τα τείχη του Άρη και θα αποκαλέσει τους Ρωμαίους από το όνομά του. Η εξουσία των Ρωμαίων θα είναι χωρίς τέλος. Ο Καίσαρ Αύγουστος, καταγόμενος από τον Ίουλο, θα κλείσει τις πύλες του Πολέμου και θα ξαναφέρει τη βασιλεία του Κρόνου. Εσύ αυτόν, όπως τον Αινεία, θα δεχτείς στον ουρανό.

Σχόλια   

1.      Τα επίθετα ingens, -ntis  και ferox, -cis είναι μονοκατάληκτα τρίτης κλίσεως.

2.      Το τριτόκλιτο αρσενικού γένους ουσιαστικό mos, -ris, στον μεν ενικό αριθμό σημαίνει: συνήθεια, έθιμο, ενώ στον πληθυντικό: ήθη, θεσμοί (βλ. ΛΛ B΄ Λυκείου, σ. 181, οικείο λήμμα).

3.      Το ουσιαστικό moenia, -um είναι μόνον πληθυντικού αριθμού (plurale tantum· βλ. ΛΓ, σ. 26, § 34, 4 Α΄ β΄). 

4.      Το ρήμα condo, -didi, -ditum, -ĕre είναι τρίτης συζυγίας, καθότι σύνθετο του do με μονοσύλλαβη πρόθεση.

5.      Το ουσιαστικό caelum, -i έχει πληθυντικό αρσενικού γένους: coeli, -orum (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών).

6.      Για την κλίση του ρήματος fero, tuli, latum, ferre βλ. ΛΓ σ. 89-90, § 96.

7.      Για την κλίση του αριθμητικού duo, -ae, -o  βλ. ΛΓ σ. 56, § 68, 2.

8.      Τα απόλυτα αριθμητικά στα Λατινικά από το διακόσιοι μέχρι και το εννιακόσιοι είναι δευτερόκλιτα επίθετα, που κλίνονται σε μόνο τον πληθυντικό αριθμό και χωρίς κλητική. Κατά τον ίδιο, λοιπόν, τρόπο θα κλιθεί και το trecenti, -ae, -a (=τριακόσιοι).

9.      Το ουσιαστικό finis, -is, αν και ισοσύλλαβο σε -is, είναι αρσενικού γένους· στον ενικό σημαίνει: όριο, σύνορο, τέλος, ενώ στον πληθυντικό: σύνορα, περιοχή.

10.   Για την ιδιόμορφη  κλίση του  αποθετικού ρήματος  orior, ortus sum, ortum, oriri βλ. ΛΓ σ. 126, οικείο λήμμα.

11.   Το ρήμα accipio, -epi, -eptum, -ĕre ανήκει στα 15 ρήματα σε -io της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84). 

ΜΑΘΗΜΑ 11: Η ΡΩΜΗ ΚΑΙ Η ΚΑΡΧΗΔΟΝΑ

Ο Αννίβας, καρχηδόνιος στρατηγός, σε ηλικία είκοσι έξι ετών, νίκησε στον πόλεμο όλα τα έθνη της Ισπανίας και κυρίευσε με τη βία το Σάγουντο. Έπειτα πέρασε με ελέφαντες τις Άλπεις, που χωρίζουν την Ιταλία από τη Γαλατία. Όταν βρέθηκε στην Ιταλία, κατατρόπωσε και κατέστρεψε τις στρατιωτικές δυνάμεις των Ρωμαίων στον ποταμό Τίκινο, στον ποταμό Τρεβία, στη λίμνη Τρασιμένη και στις Κάννες. Ο ρωμαϊκός λαός έντρομος πληροφορήθηκε την καταστροφή στις Κάννες. Στο ‘φαλερνό αγρό’ ο Αννίβας ξέφυγε από την ενέδρα του Φάβιου Μάξιμου. Αφού συμπλήρωσε δεκατέσσερα χρόνια στην Ιταλία, οι Καρχηδόνιοι τον ανακάλεσαν στην Αφρική. Εκεί ο Αννίβας μάταια επεδίωξε να τελειώσει (με συνθήκη) τον πόλεμο με τους Ρωμαίους. Τελικά, αγωνίστηκε με τον Πόπλιο Σκιπίωνα στη Ζάμα, αλλά οι Ρωμαίοι κέρδισαν τη νίκη.

Σχόλια

1.      Τα Carthaginiensis, -e και Cannensis, -e θα κλιθούν ως δικατάληκτα επίθετα τρίτης κλίσεως (όπως ακριβώς και το επίθετο omnis, -e), έστω και εάν το Carthaginiensis στο στ. 9 του κειμένου έχει ουσιαστικοποιηθεί.

2.      Για την ιδιόμορφη κλίση του ουσιαστικού vis βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σσ. 71-72, Παρ. 4.

3.      Για την κλίση του τοπωνύμιου Alpes, -ium βλ. Κατάλογο κύριων ονομάτων με ιδιόμορφη κλίση.

4.      Το ουσιαστικό elephas κλίνεται και κατά την τρίτη και κατά τη δεύτερη κλίση: elephantus (βλ. ΛΓ σ. 25, § 34, 3β΄).

5.      Το transeo είναι σύνθετο του ρήματος eo, ivi (ii), itum, ire (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων και ΛΓ σσ. 86-87, § 93).

6.      Το ουσιαστικό ager, -ri είναι συγκοπτόμενο της δεύτερης κλίσης (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών και επιθέτων)

7.      Το ουσιαστικό copia, -ae στον ενικό αριθμό σημαίνει: αφθονία, ενώ στον πληθυντικό copiae, -arum: στρατιωτικές δυνάμεις (βλ. ΛΓ, σ. 27, § 34, 4 Α΄ β΄ Σημ.).

8.      Το ουσιαστικό insidiae, -arum έχει μόνο πληθυντικό αριθμό (βλ. ΛΓ σ. 26, § 34, 4 Α΄ β΄).

9.      Ο ρηματικός τύπος expedivit με αντικείμενο την αυτοπαθητική αντωνυμία se δηλώνει ευθεία αυτοπάθεια.

10.   Το ρήμα cupio, -ivi (-ii), -itum, -ĕre ανήκει στα δεκαπέντε ρήματα σε -io της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84). 

MAΘΗΜΑ 12: Ο ΥΠΑΤΟΣ ΑΙΜΙΛΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΚΥΛΑΚΙ ΤΗΣ ΚΟΡΗΣ ΤΟΥ

Στο Λεύκιο Αιμίλιο Παύλο, ύπατο για δεύτερη φορά, έλαχε να πολεμήσει με το βασιλιά Περσέα. Μόλις γύρισε το βραδάκι στο σπίτι, η κορούλα του Τερτία, που ήταν τότε πολύ μικρούλα, έτρεξε στην αγκαλιά του πατέρα. Ο πατέρας έδωσε φιλί στην κόρη, αλλά παρατήρησε ότι αυτή ήταν λίγο στενοχωρημένη. «Τι είναι» είπε «Τερτία μου; Γιατί είσαι θλιμμένη; Τι σου συνέβη;» «Πατέρα μου» απάντησε εκείνη «πέθανε ο Πέρσης». Είχε πράγματι πεθάνει ένα σκυλάκι με αυτό το όνομα, που η κοπέλα αγαπούσε πολύ. Τότε ο πατέρας είπε στην Τερτία «δέχομαι τον οιωνό». Έτσι, από ένα τυχαίο λόγο προγεύτηκε στην ψυχή του την ελπίδα ενός πολύ λαμπρού θριάμβου. 

Σχόλια

1.      Για την κλίση του κύριου ονόματος Perses ή Persa βλ. Κατάλογο κύριων ονομάτων με ιδιόμορφη κλίση.

2.      Το τεταρτόκλιτο θηλυκού γένους ουσιαστικό domus, -us θα κλιθεί ως εξής:

(ενικός αριθμός) domus, domus και domi, domui και domo, domum, domus, domu και domo· (πληθυντικός αριθμός) domus, domuum και domorum, domibus, domus και domos, domus, domibus.

Οι τύποι της γενικής domi, της αιτιατικής domum και της αφαιρετικής ενικού domo δηλώνουν -πάντοτε απρόθετα- αντίστοιχα τη στάση σε τόπο, την κίνηση σε τόπο και την κίνηση από τόπο (απομάκρυνση). Βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 105 και ΛΓ σ. 24, § 30, 3+Σημ.

3.      Τα redeo και pereo είναι σύνθετα του ρήματος eo, ivi, (ii), itum, ire (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων και ΛΓ σ. 86-87, § 93).

4.      Τα επίθετα parvula και tristicula λόγω υποκοριστικής καταλήξεως -ula δεν σχηματίζουν παραθετικά.

5.      Το ρήμα inquam είναι ελλειπτικό και χρησιμοποιείται κυρίως σε παρενθετικές προτάσεις (βλ. ΛΓ σ. 92, § 98 2 β΄).

6.      Το ρήμα cado, cecidi, casum, cadĕre σύνθετο με την πρόθεση ad- παίρνει τη μορφή accidit, accidit, accidĕre, ρήμα απρόσωπο και χωρίς σουπίνο.

7.      Το mi είναι κλητική ενικού αριθμού αρσενικού γένους της κτητικής αντωνυμίας  meus, -a, -um. Η κλητική ενικού αριθμού της ίδιας αντωνυμίας έχει και τον τύπο meus (βλ. ΛΓ σ. 41, § 57).

8.      Το επίρρημα multum έχει ανώμαλα παραθετικά: plus, plurimum (βλ. ΛΓ, σ. 39, § 54).

9.      Το ρήμα accipio, -epi, -eptum, -ĕre ανήκει στα 15 ρήματα σε -io της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84). 

10.   Το πέμπτης κλίσεως ουσιαστικό spes, -ēi σχηματίζει στον πληθυντικό μόνο τις τρεις  ομοιοκατάληκτες σε -es πτώσεις (βλ. ΛΓ σ. 24, § 33,1).

11.   Το επίθετο praeclarus, -a, -um δεν σχηματίζει παραθετικά, επειδή, σύνθετο με την πρόθεση prae-, έχει ήδη αποκτήσει σημασία υπερθετικού βαθμού (=πολύ λαμπρός). 

ΜΑΘΗΜΑ 13: ΠΩΣ Η ΓΝΩΣΗ ΝΙΚΗΣΕ ΤΗ ΔΕΙΣΙΔΑΙΜΟΝΙΑ

Ο Σουλπίκιος Γάλλος ήταν ύπαρχος του Λεύκιου Αιμίλιου Παύλου, που διεξήγε πόλεμο κατά του βασιλιά Περσέα. Μια ξάστερη νύχτα έγινε ξαφνικά έκλειψη σελήνης· από το ξαφνικό και φοβερό θέαμα τρόμος είχε καταλάβει τις ψυχές των στρατιωτών και ο στρατός είχε χάσει την αυτοπεποίθησή του. Τότε ο Σουλπίκιος Γάλλος πραγματεύτηκε τη φύση του ουρανού και τη στάση και τις κινήσεις των αστεριών και της σελήνης και με αυτόν τον τρόπο έστειλε το στρατό πρόθυμο στη μάχη. Έτσι, οι ελευθέριες τέχνες του Γάλλου άνοιξαν το δρόμο για εκείνη τη λαμπρή νίκη του Αιμίλιου Παύλου. Επειδή εκείνος είχε κατανικήσει το φόβο του ρωμαϊκού στρατού, ο στρατηγός μπόρεσε να νικήσει τους εχθρούς.

Σχόλια

1.      Προσοχή στη σημασία του ουσιαστικού legatus, -i: εδώ σημαίνει ύπαρχος, στο μάθημα 7 διοικητής λεγεώνας, ενώ σε κάθε άλλη περίπτωση σημαίνει: απεσταλμένος, πρέσβης.

2.      Για την κλίση του κύριου ονόματος Perses ή Persa βλ. Κατάλογο κύριων ονομάτων με ιδιόμορφη κλίση.

3.      To ρήμα deficio, -feci, -fectum, deficĕre ανήκει στα 15 ρήματα σε -io της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84). 

4.      Το ρήμα invado, -si, -sum*, -ĕre έχει σουπίνο αμάρτυρο (βλ. Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους).

5.      Το ουσιαστικό caelum, -i στον πληθυντικό είναι αρσενικού γένους και έχει τη μορφή: coeli, -orum (βλ. Κατάλογο ανωμάλων ουσιαστικών).

6.      Το επίθετο alacer, -ris, -e είναι συγκοπτόμενο της τρίτης κλίσεως (βλ. Κατάλογο συγκοπτομένων  επιθέτων)· επίσης δεν σχηματίζει υπερθετικό (βλ. ΛΓ σ. 37, § 50, 3 β΄).

ΜΑΘΗΜΑ 14: ΕΝΑ ΦΟΒΕΡΟ ΟΝΕΙΡΟ

Μετά τη ναυμαχία του Ακτίου ο Κάσσιος από την Πάρμα, που είχε υπηρετήσει στο στρατό του Μάρκου Αντωνίου, κατέφυγε στην Αθήνα. Εκεί, πριν καλά καλά παραδώσει την ταραγμένη του ψυχή στον ύπνο, του εμφανίστηκε ξαφνικά μια φρικτή μορφή. Νόμισε πως ερχόταν προς αυτόν άνθρωπος με πελώριο ανάστημα και με βρόμικο πρόσωπο, όμοιος με εικόνα νεκρού. Μόλις ο Κάσσιος τον κοίταξε, τον έπιασε φόβος και θέλησε να πληροφορηθεί το όνομά του. Εκείνος απάντησε ότι ήταν ο Πλούτωνας. Τότε τρόμος συντάραξε τον Κάσσιο και τον σήκωσε από τον ύπνο (τον ξύπνησε). Ο Κάσσιος φώναξε τους δούλους και τους ρώτησε για τον άνθρωπο. Εκείνοι δεν είχαν δει κανέναν. Ο Κάσσιος ξανακοιμήθηκε και ονειρεύτηκε την ίδια μορφή. Λίγες μέρες μετά, το ίδιο το γεγονός επιβεβαίωσε την αξιοπιστία του ονείρου. Ο Οκταβιανός δηλαδή του επέβαλε την ποινή του θανάτου.

Σχόλια

1.      Η αιτιατική Αthenas δηλώνει απρόθετα την κίνηση σε τόπο (κατεύθυνση), καθότι είναι κύριο όνομα πόλης (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 35, Παρ. 2).

2.      Τα ρήματα confugio, -ugi, confugĕre, aspicio, -exi, -ectum, aspicĕre, concipio, -epi, -eptum, concipĕre, cupio, -ivi (-ii), -itum, cupĕre, concutio, -ssi, -ssum, concutĕre και adficio (afficio), -feci, -fectum, adficĕre ανήκουν στα δεκαπέντε ρήματα σε -io της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84). 

3.      O σύνδεσμος cum με οριστική παρακειμένου είναι εδώ αντίστροφος (βλ. Παρ. 4 οικείου μαθήματος).

4.      Το επίθετο horrendus, -a, -um είναι γερουνδιακό του ρήματος  horreo, -ui, -ēre,  που εδώ λειτουργεί ως επιθετικός προσδιορισμός (βλ. ΛΓ σ. 170, §162, β΄).

5.      Τα πέμπτης κλίσεως ουσιαστικά species, -ēi, facies, -ēi, και effigies, -ēi σχηματίζουν στον πληθυντικό μόνο τις τρεις ομοιοκατάληκτες σε -es πτώσεις· το fides, -ēi δεν σχηματίζει καθόλου πληθυντικό αριθμό, ενώ το dies, -ēi είναι αρσενικού γένους (θηλυκό είναι, όταν σημαίνει προθεσμία ή χρονολογία).

6.      Το επίθετο ingens είναι μονοκατάληκτο τρίτης κλίσεως.

7.      Το δικατάληκτο επίθετο τρίτης κλίσεως similis, -e, λόγω του ότι λήγει σε -lis, σχηματίζει υπερθετικό με τις καταλήξεις -limus, -a, -um (βλ. ΛΓ, σ. 35, § 47, 1).

8.      Η αντωνυμία nemo (<ne+homo) είναι αόριστη ουσιαστική· για την κλίση της βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 11.

9.      Η αντωνυμία idem, eadem, idem είναι δεικτική επαναληπτική (οριστική κατά τη ΛΓ)· για την κλίση της βλ. ΛΓ, σ. 44, § 59.

10.   Η αφαιρετική diebus είναι μέτρου ή διαφοράς, καθότι εξαρτάται από το επίρρημα post.

11.   Το ουσιαστικό suppilicium, -ii και -i στον ενικό αριθμό σημαίνει: τιμωρία, ενώ στον πληθυντικό ικεσίες, προσευχές, λατρεία (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου σ. 49, οικείο λήμμα)· συντακτικά είναι αφαιρετική οργανική του μέσου εξαρτημένη από το ρηματικό τύπο adfecit (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 71, Παρ. 3).

12.   Η γενική capitis είναι της ποινής στην περίφραση supplicio adfecit (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 60, Παρ. 3).

ΜΑΘΗΜΑ 15: ΤΑ ΗΘΗ ΤΩΝ ΓΕΡΜΑΝΩΝ

Όλη η ζωή των Γερμανών περιορίζεται στο κυνήγι και στη σπουδή των στρατιωτικών πραγμάτων. Οι Γερμανοί δεν ασχολούνται με τη γεωργία· τρέφονται με γάλα, τυρί και κρέας. Σε πολύ παγωμένους τόπους (αν και ζουν σε πολύ παγωμένους τόπους) φορούν μόνο δέρματα και πλένονται στα ποτάμια. Κάθε φορά που η πολιτεία διεξάγει πόλεμο, εκλέγονται άρχοντες με εξουσία ζωής και θανάτου. Στις ιππομαχίες πηδούν από τα άλογα και πολεμούν πεζοί: η χρήση σέλας θεωρείται πράγμα αισχρό και μαλθακό. Δεν επιτρέπουν να εισάγεται σε αυτούς κρασί από τους εμπόρους, γιατί από αυτό το πράγμα, καθώς πιστεύουν, οι άνθρωποι γίνονται μαλθακοί και εκθηλύνονται. 

Σχόλια

1.      Τα ουδέτερα δευτερόκλιτα studium, proelium και ephippium σχηματίζουν τη γενική ενικού σε -ii και -i (κατόπιν συναιρέσεως).

2.      Τα ρήματα consisto, studeo και desilio δεν έχουν σουπίνο (βλ. Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους).

3.      Η περίφραση res militaris και το ουδέτερο τριτόκλιτο lac, -ctis έχουν μόνο ενικό αριθμό (βλ. Κατάλογο ανώμαλων ουσιαστικών).

4.      Το τριτόκλιτο ουσιαστικό caro, -rnis είναι ανώμαλο· βλ. ΛΓ σ. 22, § 27, 2.

5.      Προσοχή στο διπλή σημασία του πληθυντικού αριθμού του ουσιαστικού locus, -i: loci, -orum=χωρία βιβλίου, ενώ loca, -orum=τόποι (Βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 59, Παρ. 3).

6.      Το ρήμα lavo, αν και πρώτης συζυγίας, σχηματίζει παρακείμενο lavi και διπλό τύπο στο σουπίνο: lautum (lavatum) (βλ. Ρήματα α΄ συζυγίας μα ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους).

7.      Το τριτόκλιτο ουσιαστικό civitas, -atis εμφανίζει δύο τύπους στη γενική πληθυντικού: civitatum και civitatium (βλ. Εξαιρέσεις στις καταλήξεις ουσιαστικών τρίτης κλίσης).

8.      Ο σύνδεσμος cum με οριστική είναι κυρίως χρονικός (επαναληπτικός).

9.      Το επίθετο equester, -ris, -re λόγω σημασίας δεν σχηματίζει παραθετικά.

10.   Το ρήμα desilio έχει παρακείμενο σε -ui (βλ. Ρήματα δ΄ συζυγίας μα ιδιόμορφους αρχικούς χρόνους).

11.   Το ρήμα proelior είναι αποθετικό της α΄ συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

12.   Το επίθετο iners, -rtis είναι τριγενές και μονοκατάληκτο.

13.   Το ρήμα remollesco, -ĕre δεν εμφανίζει παρακείμενο και σουπίνο (βλ. Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους). 

MAΘHMA 16: Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΚΑΙΣΑΡΑ ΣΤΗ ΓΑΛΑΤΙΑ

Οι δικοί μας, αφού έριξαν τα ακόντια κατά των εχθρών, μάχονται με τα ξίφη. Ξαφνικά στα νώτα διακρίνεται το ιππικό· οι κοόρτεις πλησιάζουν· οι εχθροί στρέφουν τα νώτα και τρέπονται σε φυγή· οι ιππείς τούς επιτίθενται. Γίνεται μεγάλη σφαγή. Ο Σεδούλιος, στρατηγός και ηγεμόνας των Λεμοβίκων, σκοτώνεται· ο στρατηγός των Αρβέρνων συλλαμβάνεται ζωντανός στη φυγή (καθώς έφευγε)· εβδομήντα τέσσερις στρατιωτικές σημαίες παραδίδονται στον Καίσαρα· μεγάλος αριθμός εχθρών συλλαμβάνεται και σκοτώνεται· οι υπόλοιποι μετά τη φυγή διασκορπίζονται στις πολιτείες τους. Την επόμενη μέρα στέλνονται πρεσβευτές στον Καίσαρα. Ο Καίσαρας διατάζει να παραδοθούν τα όπλα και να οδηγηθούν μπροστά του οι αρχηγοί. Ο ίδιος πήρε θέση μπροστά στο στρατόπεδο· οι αρχηγοί οδηγούνται εκεί. Ο Βερκιγγετόριγας παραδίδεται,  τα όπλα ρίχνονται κάτω (καταθέτονται).

      Σχόλια

1.      Το δευτερόκλιτο ουσιαστικό gladius σχηματίζει τη γενική ενικού σε  -ii αλλά και σε -i (με συναίρεση).

2.      Το ρήμα cerno, crevi, cretum*, cernere έχει σουπίνο αμάρτυρο (βλ. Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους) και γι’αυτό αναπληρώνει τη μετοχή παθ. παρακειμένου από το ρήμα conspicio: conspectus.

3.      Το τριτόκλιτο ουσιαστικό cohors, -rtis λήγει στη γενική πληθυντικού σε -ium.

4.      Το ρήμα fugio ανήκει στα 15 ρήματα σε -io της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84) 

και έχει σουπίνο αμάρτυρο· παρ’όλα αυτά εμφανίζει μετοχή μέλλοντα fugiturus (βλ. Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους).

5.      Το ρήμα occurro, occucurri, occursum, occcurrĕre, παρότι σύνθετο, εμφανίζει παρακείμενο και με και χωρίς αναδιπλασιασμό: occucurri και occurri (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

6.      Το ρήμα fio-factus sum-fiĕri λειτουργεί ως παθητικό του facio, feci, factum, facĕre, όταν το τελευταίο είναι απλό στην ενεργητική φωνή· όταν το facio είναι σύνθετο στην ενεργητική φωνή, όπως το ρήμα inteficio, τότε παθητικό του είναι το interficior. Για την κλίση του fio βλ. ΛΓ σ. 90-91, § 97.

7.      Για τα ανώμαλα παραθετικά του επιθέτου magnus, -a, -um βλ. ΛΓ, σ. 36, § 49.

8.      Το ουσιαστικοποιημένο επίθετο princeps, -ipis έχει αφαιρετική ενικού σε -e και γενική πληθυντικού σε -um (βλ. ΛΓ σ. 33, § 41, 1 β΄).

9.      Το ρήμα refero είναι σύνθετο του fero (βλ. ΛΓ σ. 89-90, § 96) και έχει παρακείμενο retuli και rettuli (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

10.   Τα ρήματα capio, interficio και proicio ανήκουν στα 15 ρήματα σε -io (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84). 

11.   Το επίθετο posterus, -a, -um έχει διπλό τύπο τον υπερθετικό βαθμό: postremus και postumus  (βλ. ΛΓ σ. 37, § 51).

12.   Το ουδέτερο ουσιαστικό arma, -orum είναι μόνο πληθυντικού αριθμού (plurale tantum)· βλ. ΛΓ σ. 26, § 34, 4 Α΄).

13.   Το ουδέτερο ουσιαστικό castrum, -i σημαίνει στον ενικό αριθμό φρούριο, ενώ στον πληθυντικό στρατόπεδο˙ στον ενικό αριθμό παρουσιάζει και τον τύπο: castellum, -i (βλ. ΛΓ σ. 27, §34, 4 Α΄ β΄ Σημ.).

14.   Το ρήμα do, dedi, datum, dare σύνθετο με μονοσύλλαβη πρόθεση γίνεται τρίτης συζυγίας: dedo, dedidi, deditum, dedĕre (βλ.  βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 130, Παρ. 3  και Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

ΜΑΘΗΜΑ 17: ΦΟΒΟΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟ ΑΓΝΩΣΤΟ

Μεγάλος φόβος κατέλαβε το στρατό από τις διαδόσεις των Γαλατών και των εμπόρων, που διακήρυσσαν ότι οι Γερμανοί είχαν πολύ μεγάλη σωματική διάπλαση και απίστευτη ανδρεία (επιλέξει: ήταν πελώριου μεγέθους σωμάτων και απίστευτης ανδρείας). Άλλοι ήθελαν να φύγουν προβάλλοντας ο καθένας και μια δικαιολογία. Μερικοί, παρασυρμένοι από ντροπή, παρέμεναν. Αυτοί δεν μπορούσαν ούτε να προσποιηθούν ούτε να συγκρατήσουν τα δάκρυά τους· κρυμμένοι στις σκηνές ή παραπονιούνταν για τη μοίρα τους ή θρηνούσαν μαζί με τους φίλους τους για τον κοινό κίνδυνο. Σε όλο το στρατόπεδο υπογράφονταν και σφραγίζονταν διαθήκες. Από τις διαδόσεις και το φόβο αυτών λίγο-λίγο ταράζονταν ακόμη κι εκείνοι που θεωρούνταν έμπειροι στα στρατιωτικά ζητήματα.

Σχόλια

1.      Για τα ανώμαλα παραθετικά του επιθέτου magnus βλ.  ΛΓ, σ. 36, § 49.

2.      Το τριτόκλιτο επίθετο ingens είναι μονοκατάληκτο.

3.      Τα επίθετα incredibilis, -e και familiaris, -e είναι τριτόκλιτα δικατάληκτα· το familiaris, αν και ουσιαστικοποιημένο εδώ, διατηρεί τις καταλήξεις του επιθέτου.

4.      Στην κλίση του αντωνυμικού επιθέτου alius, alia, aliud, όπου το -i του θέματος συναντά το -i  της καταλήξεως, είναι προαιρετική η συναίρεση σε -i.

5.      Το ρήμα cupio, -ivi (-ii), -itum, -ĕre ανήκει στα 15 σε -io ρήματα της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84).

6.      Το αντωνυμικό επίθετο nonnulli, nonnullae, nonnulla (<non+nulli) απαντά σε μόνο τον πληθυντικό αριθμό (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 170).

7.      Το ρήμα remaneo, remansi, remanēre δεν εμφανίζει σουπίνο (βλ. Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους). Στη θέση της ελλείπουσας μετοχής παθητικού παρακειμένου χρησιμοποιείται η μετοχή mansus.

8.      Το ρήμα adduco, adduxi, adductum, adducĕre σχηματίζει δεύτερο ενικό προστακτικής ενεστώτα χωρίς κατάληξη: adduc (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84 Σημ.).

9.      Για την κλίση του ρήματος possum, potui, posse βλ. ΛΓ σ. 85, § 91.

10.   Το ρήμα abdo, abdidi, abditum, abdĕre είναι τρίτης συζυγίας, καθότι σύνθετο του do με μονοσύλλαβη πρόθεση (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 130, Παρ. 3).

11.   Τα ρήματα queror, questus sum, questum, queri και miseror, miseratus sum, miseratum, miserari είναι αποθετικά της τρίτης και πρώτης συζυγίας αντίστοιχα (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

12.   Το totus, -a, -um είναι αντωνυμικό επίθετο (βλ. ΛΛ  Γ΄ Λυκείου, σ. 170)· χαρακτηριστικό της κλίσης των αντωνυμικών επιθέτων είναι ότι στη γενική και δοτική ενικού αριθμού παίρνουν καταλήξεις αντωνυμιών και για τα τρία γένη (-ius, -i) και δεν σχηματίζουν κλητική.

13.   Το ουδέτερο ουσιαστικό castrum, -i σημαίνει στον ενικό αριθμό φρούριο, ενώ στον πληθυντικό στρατόπεδο˙ στον ενικό αριθμό παρουσιάζει και τον τύπο: castellum, -i (βλ. ΛΓ σ. 27, §34, 4 Α΄ β΄ Σημ.).

14.   Η περίφραση res militaris έχει μόνο ενικό αριθμό.

ΜΑΘΗΜΑ 18: Ο ΗΡΑΚΛΗΣ ΣΤΗΝ ΙΤΑΛΙΑ

Λένε πως ο Ηρακλής οδήγησε τα βόδια του Γηρυόνη από την Ισπανία σε αυτόν τον τόπο, όπου αργότερα ο Ρωμύλος έκτισε την πόλη Ρώμη. Λένε πως ο Ηρακλής ξεκούρασε τα βόδια κοντά στον ποταμό Τίβερη και πως ο ίδιος, κουρασμένος από το δρόμο, κοιμήθηκε εκεί. Τότε ο βοσκός Κάκος, έχοντας εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του, έσυρε από την ουρά σε μια σπηλιά μερικά βόδια γυρισμένα ανάποδα. Όταν ο Ηρακλής, σηκωμένος από τον ύπνο, παρατήρησε το κοπάδι και κατάλαβε ότι ένα μέρος έλειπε, κατευθύνθηκε στη σπηλιά που ήταν πολύ κοντά του· αλλά, όταν είδε ότι τα χνάρια των βοδιών ήταν στραμμένα προς τα έξω, επειδή βρέθηκε σε αμηχανία, άρχισε να απομακρύνει το κοπάδι από τον εχθρικό τόπο. Αλλά το μουγκρητό των βοδιών, που ακούστηκε από τη σπηλιά, έκανε τον Ηρακλή να γυρίσει προς τα πίσω. Τότε ο Κάκος, επειδή προσπάθησε να τον εμποδίσει με τη βία, σκοτώνεται από το ρόπαλο του Ηρακλή.

Σχόλια

1.      Για την κλίση των κύριων ονομάτων Ηercules και Geryones/Geryon βλ. Κατάλογο κύριων ονομάτων με ιδιόμορφη κλίση.  

2.      Για την κλίση των ανώμαλων τριτόκλιτων ουσιαστικών bos, -vis και vis βλ. σ. 22, § 27, 1 και 6.

3.      Προσοχή διπλή σημασία του πληθυντικού αριθμού του ουσιαστικού locus, -i: loci, -orum=χωρία βιβλίου, ενώ loca, -orum=τόποι (Βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 59, Παρ. 3).

     

4.      Λατινισμός: τα παθητικά ρήματα dicitur και fertur είναι προσωπικά, οπότε τα  από αυτά εξαρτημένα ειδικά απαρέμφατα adduxisse, refecisse και dormivisse, θα πάρουν υποκείμενο σε ονομαστική πτώση (βλ. Παρ. 3 οικείου μαθήματος).

5.      Τα ουσιαστικά urbs, -rbis και pars, -rtis, καθότι περιττοσύλλαβα που το θέμα τους λήγει σε δύο σύμφωνα, σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως)· το pars στον πληθυντικό αριθμό σημαίνει και πολιτική παράταξη (βλ. μάθ. 23). 

6.      Το ρήμα condo, condidi, conditum, condĕre είναι τρίτης συζυγίας, γιατί σύνθετο του do με μονοσύλλαβη πρόθεση (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 130, Παρ. 3 και Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

7.      Για τα παραθετικά του επιρρήματος prope βλ. ΛΓ σ. 39, § 53· ο υπερθετικός βαθμός proximus, -a, -um στερείται αντίστοιχου θετικού (συγκριτικός: propior, -ius)· βλ. ΛΓ σ. 37, § 50, 2.

8.      Το τοπωνύμιο Tiberis, -is, καθότι ισοσύλλαβο της τρίτης κλίσεως, σχηματίζει αιτιατική και αφαιρετική ενικού σε -im και -i  αντίστοιχα (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως). 

9.      Το ουσιαστικό fluvius σχηματίζει τη γενική ενικού και σε -ii και σε -i (με συναίρεση).

10.   Τα ρήματα reficio, refeci, refectum, reficĕre και interficio, interfeci, interfectum, interficĕre ανήκουν στα 15 ρήματα σε -io της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84)· επειδή είναι σύνθετα του facio με πρόθεση, σχηματίζουν το δεύτερο ενικό πρόσωπο της προστακτικής ενεστώτα με κατάληξη: refice, interfice.

11.   Για την κλίση του ρήματος fero, tuli, latum, ferre βλ. ΛΓ σσ. 89-90, § 96.

12.   Για την κλίση της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας quidam, quaedam, quoddam βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 5.

13.   Το ουσιαστικό grex, -gis, αν και τριτόκλιτο σε -x, είναι αρσενικού γένους (βλ. Το γένος των ονομάτων της Λατινικής).

14.   Το ρήμα aspicio, -exi, -ectum, aspicĕre ανήκει στα 15 ρήματα σε -io της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84).

15.   Το ρήμα absum, afui, abesse  είναι σύνθετο του sum (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

16.   Για το ελλειπτικό ρήμα coepi, coepisse βλ. ΛΓ σσ. 91-2, § 98, 1 +Σημ.

17.   Το ρήμα conor, conatus sum, conatum, conari είναι αποθετικό της πρώτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

ΜΑΘΗΜΑ 19: Η ΣΥΝΩΜΟΣΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΙΛΙΝΑ

Όταν ήταν ύπατοι ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρωνας και ο Γάιος Αντώνιος, ο Λεύκιος Σέργιος Κατιλίνας, άντρας από αριστοκρατικότατη γενιά αλλά με πολύ διεστραμμένο πνεύμα (χαρακτήρα), συνωμότησε εναντίον της πολιτείας. Αυτόν είχαν ακολουθήσει μερικοί ένδοξοι αλλά φαύλοι άντρες. Ο Κικέρωνας έδιωξε τον Κατιλίνα από την πόλη (Ρώμη). Οι σύντροφοί του πιάστηκαν και στραγγαλίστηκαν στη φυλακή. Ο ίδιος ο Κατιλίνας με το στρατό του, αφού νικήθηκε στη μάχη από τον Αντώνιο, τον άλλο ύπατο, σκοτώθηκε. Ο Γάιος Σαλλούστιος αναφέρει ότι πολλοί ακόμη ρωμαίοι στρατιώτες σκοτώθηκαν στην ίδια φονικότατη μάχη και πολλοί εξάλλου τραυματίστηκαν βαριά. 

Σχόλια

1.      Η φράση Marco Tullio Cicerone et Gaio Antonio consulibus αποτελεί ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτη (βλ. ΛΛ Γ΄ Λυκείου, σ. 12).

2.      Το τριτόκλιτο επίθετο nobilis, -e είναι δικατάληκτο.

3.      Τα δευτερόκλιτα ουσιαστικά ingenium, socius και proelium σχηματίζουν τη γενική ενικού και σε -ii και σε -i  (με συναίρεση).

4.      Η περίφραση res publica κλίνεται κανονικά και στα δύο συστατικά της μέρη (res κατά την πέμπτη κλίση, publica κατά την πρώτη κλίση) με τη διαφορά ότι στον ενικό αριθμό σημαίνει: πολιτεία, ενώ στον πληθυντικό: οι δημόσιες υποθέσεις. 

5.      Το δευτερόκλιτο αρσενικό ουσιαστικό vir, -ri είναι συγκοπτόμενο (βλ. ΛΓ σ. 14, § 17 και  Κατάλογο συγκοπτομένων ουσιαστικών).

6.      Το ρήμα consequor, -cutus sum, -cutum, consequi είναι αποθετικό της τρίτης συζυγίας (βλ. Κατάλογο αποθετικών ρημάτων).

7.       Το alter, -a, -um είναι αντωνυμικό επίθετο (βλ. ΛΛ  Γ΄ Λυκείου, σ. 170).

8.      Το ρήμα interficio, interfeci, interfectum, interficĕre ανήκει στα 15 ρήματα σε -io της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84)· επειδή είναι σύνθετο του facio με πρόθεση, σχηματίζει το δεύτερο ενικό πρόσωπο της προστακτικής ενεστώτα με κατάληξη: interfice.

9.      To ρήμα trado, -didi, -ditum, -dĕre είναι τρίτης συζυγίας, καθότι σύνθετο του do με μονοσύλλαβη πρόθεση (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 130, Παρ. 3  και Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

10.   Για τα ανώμαλα παραθετικά του επιθέτου multi, -ae, -a βλ. ΛΓ, σ. 36, § 49.

11.   Για την κλίση της οριστικής αντωνυμίας idem, eadem, idem βλ. ΛΓ σ. 44,  § 59 (και Σημ.).

12.   Το επίρρημα θετικού βαθμού graviter παίρνει κατάληξη -ter, λόγω του ότι προέρχεται από επίθετο τρίτης κλίσεως: gravis, -e (βλ. ΛΓ σ. 38, § 53).

ΜΑΘΗΜΑ 20: ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΙΣ ΚΟΥΡΤΙΝΕΣ Ή ΠΩΣ Ο ΚΛΑΥΔΙΟΣ ΕΓΙΝΕ 

                          ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ

Ο Κλαύδιος στο πεντηκοστό έτος της ηλικίας του πήρε την εξουσία χάρη σε κάποιο περίεργο και τυχαίο γεγονός. Όταν οι δολοφόνοι του Καλιγούλα τον  έδιωξαν,  αποσύρθηκε στη θερινή του κατοικία, που ονομάζεται Ερμαίο. Λίγο αργότερα, τρομοκρατημένος από τα νέα της σφαγής, σύρθηκε στο λιακωτό, που ήταν πολύ κοντά του,  και κρύφτηκε ανάμεσα στις κουρτίνες που κρέμονταν στη πόρτα. Ένας στρατιώτης, καθώς έτρεχε εδώ κι εκεί, πρόσεξε τα πόδια του· τον αναγνώρισε που κρυβόταν· αφού τον τράβηξε έξω, τον προσαγόρευσε αυτοκράτορα. Από εκεί τον οδήγησε στους συστρατιώτες του. Από αυτούς μεταφέρθηκε λυπημένος και έντρομος στο στρατόπεδο, ενώ το πλήθος που τον συναντούσε τον λυπόταν σαν να επρόκειτο να πεθάνει. Την επόμενη μέρα ο Κλαύδιος ανακηρύχτηκε αυτοκράτορας. 

Σχόλια

1.      Το τριτόκλιτο θηλυκό ουσιαστικό aetas, -atis σχηματίζει τη γενική πληθυντικού και με τις δύο καταλήξεις: aetatum και aetatium (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως).

2.      Τα δευτερόκλιτα ουδέτερα ουσιαστικά imperium και solarium σχηματίζουν τη γενική ενικού και σε -ii και σε  -i (με συναίρεση).

3.      Το ρήμα capio, cepi, captum, capĕre ανήκει στα 15 ρήματα σε -io της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84).

4.      Το τριτόκλιτο επίθετο mirabilis, -e είναι δικατάληκτο.

5.      Για την κλίση της αόριστης επιθετικής αντωνυμίας quidam, quaedam, quoddam βλ. ΛΓ σ. 47, § 62, 5.

6.      Η αφαιρετική paulo εξαρτώμενη από το επίρρημα post είναι αφαιρετική μέτρου ή διαφοράς.

7.      Τα ισοσύλλαβα τριτόκλιτα ουσιαστικά caedes και foris σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού σε -ium (βλ. Εξαιρέσεις καταλήξεων τρίτης κλίσεως).

8.      Ο υπερθετικός βαθμός proximus, -a, -um στερείται αντίστοιχου θετικού (συγκριτικός: propior, -ius)· βλ. ΛΓ σ. 37, § 50, 2.

9.      Το ρήμα abdo, -didi, -ditum, -dĕre είναι τρίτης συζυγίας, καθότι σύνθετο του do με μονοσύλλαβη πρόθεση (βλ. ΛΛ Β΄ Λυκείου, σ. 130, Παρ. 3  και Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

10.   Το ρήμα discurro, μολονότι σύνθετο, σχηματίζει παρακείμενο και χωρίς και με αναδιπλασιασμό: discurri  και discuccurri (βλ. Κατάλογο σύνθετων ρημάτων).

11.   Το ρήμα lateo, -ui, -ēre στερείται σουπίνου (βλ. Κατάλογο ρημάτων ελλιπών κατά τους χρόνους).

12.   Το ρήμα adgnosco, αν και σύνθετο του nosco, έχει σουπίνο σε -itum, όπως δηλ. και το επίσης σύνθετο cognosco: cognitum.

13.   Το ρήμα adduco, adduxi, adductum, adducĕre σχηματίζει δεύτερο ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα χωρίς κατάληξη: adduc (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84 Σημ.).

14.   Το ουδέτερο ουσιαστικό castrum, -i σημαίνει στον ενικό αριθμό φρούριο, ενώ στον πληθυντικό στρατόπεδο˙ στον ενικό αριθμό παρουσιάζει και τον τύπο: castellum, -i  (βλ. ΛΓ σ. 27, §34, 4 Α΄ β΄ Σημ.).

15.   Το ρήμα defero είναι σύνθετο του fero, tuli, latum, ferre (για την κλίση του ρήματος βλ. ΛΓ σσ. 89-90, § 96).

16.   Το τριτόκλιτο επίθετο tristis, -e είναι δικατάληκτο· το αντίστοιχό του επίρρημα στο θετικό βαθμό είναι κατ’εξαίρεση: triste.

17.   Το δευτερόκλιτο επίθετο obvius, -a, -um σχηματίζει περιφραστικά τα παραθετικά του, αφού λήγει σε -us με προηγούμενο φωνήεν:  magis obvius, maxime obvius (βλ. ΛΓ σ. 38, § 52).

18.   Τα ρήματα miseror, miseratus sum, miseratum, miserari και morior, mortuus sum, mortuum, mori είναι αποθετικά πρώτης και τρίτης συζυγίας αντίστοιχα· το δεύτερο μάλιστα ρήμα ανήκει στα 15 ρήματα σε -io της τρίτης συζυγίας (βλ. ΛΓ σ. 77-79, § 84) και σχηματίζει τη μετοχή ενεργητικού μέλλοντα με την ανάπτυξη ενός  i  ανάμεσα στο θέμα και στην κατάληξη: moriturus.

19.   Το επίθετο posterus, -a, -um έχει διπλό τύπο τον υπερθετικό βαθμό: postremus και postumus  (βλ. ΛΓ σ. 37, § 51).

20.   Το ρήμα fio, factus sum, fiĕri λειτουργεί ως παθητικό του facio, feci, factum, facĕre, όταν το τελευταίο είναι απλό στην ενεργητική φωνή (για την κλίση του fio  βλ. ΛΓ σ. 90-91, § 97).

                       

---

[1]  Λατινική Γραμματική Αχιλλέα Τζάρτζανου.

[2] Λατινικά Λυκείου.